РЭФАРМАВАННЕ СІСТЭМЫ ЖЫЛЛЁВА-КАМУНАЛЬНАЙ ГАСПАДАРКІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

РЭФАРМАВАННЕ СІСТЭМЫ ЖЫЛЛЁВА-КАМУНАЛЬНАЙ ГАСПАДАРКІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ 

Уступ

У функцыянаванні сістэмы ЖКГ у Беларусі ёсць шэраг праблем, якія ўсведамляюцца як дзяржаўнымі органамі, так і незалежнымі экспертамі. Сярод асноўных недахопаў існуючай сістэмы ЖКГ з’яўляецца дэфіцыт фінансавання і пастаяннае павелічэнне выдаткаў на ўтрыманне гэтай галіны, рост тарыфаў на жыллёвыя і камунальныя паслугі, стратнасць або непрыбытковасць прадпрыемстваў ЖКГ, іх нізкая эфектыўнасць і страта рэсурсаў, высокая ступень зносу асноўных вытворчых фондаў.

Пры гэтым выдзяляюцца тры асноўныя негатыўныя наступствы для рынку жыллёва-камунальных паслуг Беларусі, звязаныя з існуючым станам жыллёва-камунальнай гаспадаркі:

1. нізкая вытворчасць працы;
2. неэфектыўнае кіраванне жыллёвым фондам;
3. высокія страты энергарэсурсаў.

Дзяржаўныя меры вырашэння гэтых праблем замацаваны ў Канцэпцыі развіцця
жыллёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь на перыяд да 2015 года[1]. У ёй
прадугледжаны перавод жыллёва-камунальнай гаспадаркі на працу ў рэжыме
бясстратнага функцыянавання да 2015 году. Пры гэтым пераход да поўнага пакрыцця выдаткаў у жыллёва-камунальным сектары важны з пункту гледжання стварэння ўмоў для ўзмацнення канкурэнцыі, павелічэння эфектыўнасці прадастаўлення жыллёва-камунальных паслуг і паляпшэння стану мясцовых бюджэтаў.

Аднак фактычна Канцэпцыя развіцця жыллёва-камунальнай гаспадаркі была адменена у 2013 годзе прыняццём урадам Праграмы развіцця жыллёва-камунальнай гаспадаркі да 2015 года.[2] У новай праграме з мэтай недапушчэння сацыяльнай напружанасці ў краіне і з улікам рэальнага росту даходаў насельніцтва ў 2011-2015 гадах планавалася  паэтапнае павышэнне кампенсацыі насельніцтвам выдаткаў на аказанне жыллёва-камунальных паслуг да ўзроўню 60% па паслугах, якія ажыццяўляюцца арганізацыямі сістэмы Міністэрства жыллёва-камунальнай гаспадаркі да 2015 года, забяспечыўшы скарачэнне аб’ёмаў бюджэтнага і перакрыжаванага субсыдавання.

Аднак характэрнай рысай сучаснай жыллёва-камунальнай гаспадаркі Беларусі з’яўляецца тое, што ні рост тарыфаў на жыллёва-камунальныя паслугі, ні павелічэнне аб’ёмаў бюджэтнага субсідавання на іх пакрыццё, ні намаганні адпаведных органаў улады практычна не ўплываюць на павелічэнне якасці паслуг, фінансавым і эканамічным стане прадпрыемстваў жыллёва-камунальнага секатару эканомікі.

Варта адзначыць, што згода з афіцыйнымі звесткамі ў апошнія гады насельніцтва кампенсуе прыкладна адну траціну выдаткаў на жыллёва-камунальныя паслугі. Астатнія дзве траціны забяспечваюцца за кошт бюджэтных субсідый, перакрыжаванага субсідавання, а таксама іншых уласных даходных крыніц арганізацый жыллёва-камунальнай гаспадаркі.

Згодна з заявамі афіцыйных асоб у 2014 годзе з дзяржаўнага бюджэту на сферу жыллёва-камунальнай гаспадаркі плануецца накіраваць Br16 трыльёнаў, з якіх сродкі ў памеры Br9 трыльёнаў з’яўляюцца прамымі субсідыямі, а 2 трыльёны будуць скіраваны на капітальны рамонт жыллёвага фонда. Гэтыя выдаткі складаюць каля 8 працэнтаў кансалідаванага бюджэта краіны ў дадатак да нагрузкі на прамысловыя прадпрыемствы, якія ў долларавым эквіваленце выдаткоўваюць каля USD 1 мільярдаў у выніку перакрыжаванага субсідавання жыллёва-камунальнага сектара эканомікі.[3] Дзяржаўныя сродкі на жыллёва-камунальную гаспадарку амаль цалкам выдаткоўваюцца з рэгіянальных і мясцовых бюджэтаў.  У кансалідаваных бюджэтах абласцей гэтыя выдаткі складаюць ад 20 да 30 адсоткаў. Пры гэтым бюджэтнымі субсідыямі пакрываецца каля 62,7 працэнтаў выдаткаў, плацяжамі насельніцтва – 21,7 працэнтаў, а асабістымі даходнымі крыніцамі камунальных арганізацый — 15,6 працэнтаў.[4] Да канца 2014 года плануецца, што насельніцтва будзе пакрываць не менш за 25 працэнтаў выдаткаў на ажыццяўленне жыллёва-камунальных паслуг.[5]

Аднак эксперты Сусветнага банку звяртаюць увагу на тое, што нягледзячы на павышэнне тарыфаў на газ, электраэнергію і ацяпленне для насельніцтва ў намінальным выразе, рост тарыфаў адстае ад тэмпаў росту сабекошту вытворчасці гэтых паслуг, што падрывае фінансавую жыццяздольнасць жыллёва-камунальнай гаспадаркі і стварае празмерную нагрузку на бюджэт. У якасці мер па паляпшэнню стану жыллёва-камунальнага сектару эканомікі, прапанаваных незалежнымі экспертамі выступаюць не толькі колькасныя, але і якасныя змены сістэмы.[6] Гэтая меры можна падзяліць на тры напрамкірэфармавання сектару ЖКГ: інвестыцыіўэканомнаерасходаваннерэсурсаў, забеспячэнне працыпрадпрыемстваў жыллёва-камунальнай гаспадаркі на канкурэнтнайаснове і ўвядзеннесістэмы сацыяльныхрахункаў, якія забяспечваюцьадраснуюпадтрымку.

Варта адзначыць, што энергазабеспячэнне ў Беларусі залежыць ад імпарту энерганосьбітаў: за яго кошт забяспечваецца каля 85 працэнтаў першаснага спажывання энергіі ў краіны. Скарачэнне спажывання энергіі жылым фондам з’яўляецца адным з асноўных фактараў павелічэння энергетычнай бяспекі краіны і змяншэння залежнасці ад краін-пастаўшчыкоў энерганосьбітаў.

СІСТЭМА ЖЫЛЛЁВА-КАМУНАЛЬНАЙ ГАСПАДАРКІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

Дзяржаўнае рэгуляванне сістэмы жыллёва-камунальнай гаспадаркі Беларусі

Існуючая сістэма тэрытарыяльна-галіновага кіравання жыллёва-камунальнай гаспадаркай была створана яшчэ ў 1980-х гадах і была прыдатнай для існавання ў сацыяльна-эканамічных умовах савецкай гаспадаркі, аднак для рынкавых умоваў яна выяўляецца празмерна грувасткай. Рэфармаванне жыллёва-камунальнай гаспадаркі — адно з найбольш важных напрамкаў рэформаў як для паляпшэння стану бюджэтаў усіх узроўняў, так і з пункту гледжання задачы забеспячэння сацыяльнай стабільнасці ў грамадстве. Рэформа ЖКГ з’яўляецца складовай часткай задачы трансфармацыі старой гаспадарчай структуры, якая атрымана ў спадчыну з савецкага перыяду. Нягледзячы на тое, што за пераходны перыяд у сектары адбыліся некаторыя змены, маштаб неабходных пераўтварэнняў застаецца значным.

Фармаваннем і рэалізацыяй дзяржаўнай палітыкі ў жыллёва-камунальнай гаспадарцы і каардынацыяй дзейнасці ў гэтай сферы іншых органаў дзяржаўнага кіравання, дзяржаўных арганізацый займаецца Міністэрства жыллёва-камунальнай гаспадаркі (Мінжылкамгас). Мінжылкамгас з’яўляецца рэспубліканскім органам дзяржаўнага кіравання і падпарадкоўваецца Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь. У сваёй дзейнасці Мінжылкамгас кіруецца Канстытуцыяй  і законамі Рэспублікі Беларусь, дэкрэтамі, указамі, распараджэннямі Прэзідэнта і  іншымі актамі заканадаўства. Агульная палітыка ў адносінах да ўпраўлення і абслугоўвання шматкватэрных дамоў вызначаецца Мінжылкамгасам. Практычная рэалізацыя  і фінансаванне жыллёвага будаўніцтва, утрымане і абслугоўванне жылля ажыццяўляецца мясцовымі органамі ўлады. Асноўнымі задачамі Мінжылкамгаса з’яўляюцца:

• распрацоўка і рэалізацыя палітыкі ў жыллёва-камунальнай гаспадарцы і каардынацыя дзейнасці іншых рэспубліканскіх органаў дзяржаўнага кіравання ў гэтай галіне;
• своечасовае і якаснае прадастаўленне насельніцтву жыллёва-камунальных паслуг;
• рэалізацыя ўзгодненай навукова-тэхнічнай палітыкі ў галіне жыллёва-камунальных паслуг;
• унясенне прапаноў аб удасканаленні разлікаў за карыстанне (тэхнічнае абслугоўванне) жылых дамоў.

Мінжылкамгас ажыццяўляе  каардынацыю працы арганізацый, якія эксплуатуюць аб’екты жыллёва-камунальнай гаспадаркі незалежна ад формаў уласнасці і падпарадкаваных ім камунальных арганізацый.

Акрамя таго, у распрацоўцы і рэалізацыі жыллёвай палітыкі і будаўніцтва ўдзельнічае Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва. Міністэрства адказвае за палітыку ў галіне архітэктуры, горадабудаўніцтва і будаўніцтва і мае права заканадаўчай ініцыятывы, распрацоўвае законапраекты і заключае міжнародныя дамовы. Асноўнымі абавязкамі Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва з’яўляецца забеспячэнне функцыянавання тэхнічнага нармавання, стандартызацыі і сертыфікацыі ў галіне архітэктурнай, горадабудаўнічай і будаўнічай дзейнасці.

Міністэрства энергетыкі адказвае за планаванне і рэструктурызацыю энергетычнага сектара эканомікі, а разам з Міністэрствам эканомікі вызначае цэны на энерганосьбіты для спажыўцоў.

Тарыфы на газ, электрычнасць і цяпло для жыллёвага сектара рэгулюцца ўрадам і Дэпартаментам цэнавай палітыкі Мінэканомікі. Мінэканомікі зацвярджае тарыфы з узгадненнем з дзяржаўнымі энергетычнымі прадпрыемствамі, у тым ліку Белэнерга, Белтрансгаз і Белпалівагаз. Міністэрства энергетыкі кантралюе дзейнасць гэтых прадпрыемстваў і прадастаўляе ў Мінэканомікі іх прагнозныя выдаткі і прыбыткі.

Белэнерга штогод выконвае разлік тарыфаў у адпаведнасці з метадалогіяй, якая вызначаецца Мінэнерга і Мінэканомікі. Узровень тарыфаў для насельніцтва зацвярджаецца ўрадам, а для астатніх спажыўцоў Мінэканомікі.

Варта зазначыць, што ў складзе жыллёва-камунальнай гаспадаркі вылучаюцца наступныя падгаліны:

• жыллёвая гаспадарка і рамонтна-эксплуатацыйная вытворчасць;
• водазабеспячэнне і водаадвядзенне;
• камунальная энергетыка (электра-, цепла-, газазабеспячэнне);
• гарадскі транспарт (аўтобус, трамвай, тралейбус);
• інфармацыйнае гаспадарка (кабельныя сеткі, спадарожнікавае тэлебачанне, оптавалакновыя сістэмы і электронныя каналы сувязі, сістэмы кампутарнай сувязі і забеспячэння);
• знешняе гарадское добраўпарадкаванне, якое ўключае дарожную гаспадарку і дарожна-транспартнае будаўніцтва;
• санітарная ачыстка тэрыторый (вулічная ўборка, дамавая ачыстка з утылізацыяй бытавых і харчовых адходаў);
• зялёнае гаспадарка (азеляненне гарадоў, кветкаводства);
• гасцінічная гаспадарка;
• бытавое абслугоўванне (лазні, пральні, рытуальнае абслугоўванне і г.д.);
• вулічнае асвятленне.

У склад Мінжылкамгаса ўваходзяць:

• галіновыя кіраванні ЖКГ і Мінскія гарадскія галіновыя кіраванні;
• рэспубліканскія унітарныя прадпрыемствы і ўстановы адукацыі;
• абласныя кіраванні ЖКГ.

Мал. 1. Галіновая схема кіравання ЖКГ Рэспублікі Беларусь

У сістэму Мінжылкамгаса ўваходзяць:

• дзяржаўныя арганізацыі па пераліку, які зацвярджаецца Саветам Міністраў Рэспублікі Беларусь;
• структурныя падраздзялення жыллёва-камунальнай гаспадаркі мясцовых выканаўчых і распарадчых органаў з падпарадкаванымі ім арганізацыямі камунальнай формы ўласнасці.

Мал. 2. Абласная схема кіравання ЖКГ

Галіны гарадской гаспадаркі і жыллёва-камунальных паслуг цесна звязаны з рэгіянальнай эканомікай. Гарадскую гаспадарку можна разглядаць як комплекс службаў, прадпрыемстваў, інжынерных збудаванняў і сетак, неабходных для задавальнення паўсядзённых бытавых, сацыяльна-культурных, камунальных патрэбаў насельніцтва. У гарадскую гаспадарку ўваходзяць прадпрыемствы, якія выконваюць як вытворчыя, так і невытворчыя функцыі. Яны уключаюць транспарт, які абслугоўвае насельніцтва горада (тэрыторыі), бытавое абслугоўванне, сувязь, гандаль, грамадскае харчаванне і некаторыя іншыя галіны.

Мал. 3. Раённая структура кіравання ЖКГ

У краіне існуе каля 600 арганізацый камунальнага абслугоўвання. Жыллёва-камунальная гаспадарка на месцах складаецца з наступных службаў жыллёвай гаспадаркі і камунальных прадпрыемстваў:

• санітарна-тэхнічныя службы (вадаправод, каналізацыя, прадпрыемствы па санітарнай ачыстцы);
• унутрыгарадскі пасажырскі транспарт агульнага карыстання (трамвай, тралейбус, аўтобус, метрапалітэн);
• камунальная энергетыка (цеплавыя, электрычныя, газавыя сеткі, камунальныя кацельні, электрастанцыі і газавыя заводы, якія не ўваходзяць у агульныя электрычныя сістэмы);
• камунальнае абслугоўванне (лазні, пральні, цырульні, гасцініцы);
• знешняе гарадское добраўпарадкаванне (дарожна-маставая гаспадарка, азеляненне, вулічнае асвятленне);
• падсобныя прадпрыемствы ЖКГ (​​рамонтныя заводы, майстэрні).

Мал. 4. Схема кіравання ЖКГ у г. Мінск

Мал. 5. Структура рэспубліканскіх прадпрыемстваў ЖКГ

Спажыўцамі паслуг жыллёва-камунальнай гаспадаркі выступаюць такія групы суб’ектаў як:

1. Адміністрацыйныя будынкі і ўстановы (школы, бальніцы, дзіцячыя сады, дзяржаўныя ўстановы і г.д.).
2. Аб’екты прамысловасці.
3. Прыватныя адміністрацыйныя і прамысловыя аб’екты.
4. Дзяржаўны жыллёвы фонд.
5. Прыватны жыллёвы фонд.

Да ліку асаблівасцяў жыллёва-камунальнага сектару як галіны народнай гаспадаркі можна аднесці:

— спалучэнне вытворчых і невытворчых функцый, звязаных з вырабам матэрыяльных прадуктаў і аказаннем паслуг;

— асаблівую сацыяльную значнасць, што ўзмацняе неабходнасць дзяржаўнага рэгулявання і кантролю з боку спажыўцоў;

— спалучэнне камерцыйных (арыентаваных на дасягненне прыбытку) і некамерцыйных арганізацый;

— галіна прадстаўлена як натуральнымі манаполіямі (транспарціроўка энергіі і вадкасцяў), так і галінамі, у якіх магчымая і неабходная канкурэнцыя (вытворчасць тавараў і паслуг);

— разнастайнасць арганізацыйна-прававога статусу і формаў уласнасці;

— спалучэнне буйнога (вытворчасць энергіі, водаканал, трубаправодныя сеткі і г.д.) і малога бізнесу;

— разгрупаванне цэнтраў ажыццяўлення паслуг адпаведна сістэме рассялення, што абумоўлівае асаблівую ролю мясцовых органаў улады;

— асаблівая значнасць экалагічнага і санітарна-эпідэміялагічнага кантролю;

— неабходнасць гарантаванага забеспячэння мінімуму паслуг незалежна ад плацежаздольнасці насельніцтва;

— разнастайнасць спажыўцоў (грамадзяне, іх асацыяцыі, прадпрыемствы, бюджэтныя арганізацыі).

Павышэнне патрабаванняў да ЖКГ, яго развіццё і ўдасканаленне выступае як важны фактар ​​павышэння ўзроўню жыцця людзей, паляпшэння іх жыллёвых умоў і развіцця культуры насельніцтва.

 

Дзяржаўная палітыка ў жыллёва-камунальным сектары гаспадаркі і існуючыя праблемы галіны

 

У Беларусі ў 2003 годзе на дзяржаўным узроўні была ўхвалена Канцэпцыя развіцця жыллёва-камунальнай гаспадаркі да 2015 года. Асноўнай мэтай рэфармавання і развіцця жыллёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь у рамках гэтых дакументаў дэкларавалася стварэнне эканамічных, прававых і арганізацыйных умоў для бясстратнага функцыянавання, далейшага развіцця і рэфармавання жыллёва-камунальнай гаспадаркі, накіраваных на павышэнне эфектыўнасці, надзейнасці функцыянавання сістэм жыццезабеспячэння насельніцтва, паляпшэнне якасці паслуг з адначасовым зніжэннем выдаткаў на іх вытворчасць, забеспячэнне сацыяльнай абароны насельніцтва. Пры гэтым асноўнымі мэтамі функцыянавання жыллёва-камунальнай гаспадаркі краіны паводле Канцэпцыі з’яўлялася:

— забеспячэнне і выкананне мінімальных нарматываў сацыяльнага стандарту па прадастаўленні насельніцтву паслуг у галіне жыллёва-камунальнага абслугоўвання;

— удасканаленне сістэмы сацыяльнай абароны насельніцтва шляхам упарадкавання існуючых ільгот, узмацнення адраснай накіраванасці сродкаў, якія выдзяляюцца на гэтыя мэты;

— далейшае ўдасканаленне сістэмы платы за карыстанне жылымі памяшканнямі і платы, якая прадугледжвае ўдзел наймальніка, уласніка жылога памяшкання, члена арганiзацыi грамадзян-забудоўшчыкаў у фінансаванні ў шматкватэрных жылых дамах долі затрат па фактычных расходах, звязаных з эксплуатацыяй і рамонтам дапаможных памяшканняў агульнага карыстання, канструктыўных элементаў, інжынерных сістэм жылых дамоў, утрыманнем прыдамавых тэрыторый і камунальных паслуг;

— удасканаленне і аптымізацыя структуры кіравання жыллёва-камунальнай гаспадаркай;

— фінансавае аздараўленне арганізацый жыллёва-камунальнай гаспадаркі;

— пераход на фармаванне дамоўных адносін, развіццё канкурэнтнага асяроддзя ў сферы жыллёва-камунальнай абслугоўвання;

— развіццё інжынернай інфраструктуры населеных пунктаў, забеспячэнне яе надзейнасці і ўстойлівасці функцыянавання з прыцягненнем інвестыцый на гэтыя мэты.

Дасягненне мэтаў і рэалізацыя задач развіцця жыллёва-камунальнай гаспадаркі бачылася распрацоўшчыкамі Канцэпцыі толькі ва ўмовах радыкальнай змены гаспадарчага механізму — пераходу галіны ЖКГ у рэжым бясстратнага функцыянавання.

Да 2011 года меркавалася ажыццявіць пераход на прафесійнае кіраванне камунальным жыллёвым фондам на конкурснай аснове. Планавалася, што ўласнік жыллёвага фонду павінен быў заключаць з арганізацыяй жыллёва-камунальнай гаспадаркі ці ў арганізацыі, якая ажыццяўляе эксплуатацыю жыллёвага фонду, дамову на кіраванне жыллёвым фондам у форме выплатнага аказання паслуг. Для забеспячэння роўных умоў арганізацыям розных формаў уласнасці для кіравання камунальным жыллёвым фондам планавалася ўнесці змены ў існуючыя праваадносіны.

Да 2013 года меркавалася ажыццявіць пераход ад мадэрнізацыі асобных жылых дамоў да комплекснай рэканструкцыі жылой забудовы (вуліц, кварталаў, мікрараёнаў), забяспечваючы пры гэтым выбар найбольш эфектыўных рашэнняў, стварэнне зон энергаэфектыўнай эксплуатацыі жылых памяшканняў.

Развіццё канкурэнцыі ў кіраванні жыллёвым фондам і прадастаўленні жыллёва-камунальных паслуг павінна было стварыць перадумовы для наступнай прыватызацыі арганізацый жыллёва-камунальнай гаспадаркі. Першым этапам такой прыватызацыі павінна было стаць акцыянаванне арганізацый у адпаведнасці з пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 17 студзені 2003 № 45 «Аб мерах па павышэнню эфектыўнасці эксплуатацыі жыллёвага фонду, аб’ектаў камунальнага і сацыяльна-культурнага прызначэння і абароне правоў спажыўцоў камунальных паслуг». У 2003 годзе акцыянаванню падлягала не менш за 20 працэнтаў камунальных прадпрыемстваў у кожнай вобласці і 30 працэнтаў у г. Мінску, у 2004 годзе павінна было быць рэарганізавана  не менш за 50 працэнтаў арганізацый са сканчэннем гэтага працэсу ў 2005 годзе.

Сродкі на рэалізацыю Канцэпцыі выдзяляліся згодна з адпаведнымі праграмамі ўрада Беларусі і былі засвоены[7]. Аднак пастаўленых у ёй мэтаў і задач беларускі ўрад не дасягнуў. Праз некалькі год пасля прыняцца Канцэпцыі былі згорнуты мерапрыемствы па яе рэалізацыі і сітуацыя ў сферы жыллёва-камунальнай гаспадаркі нават пагоршылася.

Асноўнай прычынай правалу рэалізацыі запланаваных мерапрыемстваў па развіццю галіны жыллёва-камунальнай гаспадаркі з’яўляецца адсутнасць палітычнай волі. Беларуская кіраўніцтва найбольш уразлівае ад палітыка-дзелавых цыклаў і палітычнага папулізму, што не дазваляе ўраду пайсці на:

а) перагляд выдаткаў у структуры дзяржаўнага і сямейнага бюджэтаў;

б) павелічэнне долі прыватнага сектару ў кіраванні жыллёвым фондам і аказанні камунальных паслуг.

Дзяржаўныя органы (міністэрствы, упраўленні і г.д.) і камунальныя прадпрыемствы, звязаныя з існуючай структурай кіравання жыллёва-камунальнай гаспадаркай краіны, не зацікаўлены ў правядзенні рэфармавання сістэмы. Варта адзначыць, што, прыкладам, за 2013 год у структуры абласных і раённых бюджэтаў павялічыліся выдаткі на жыллёва-камунальную гаспадарку і жыллёвае будаўніцтва, што сведчыць аб зацікаўленасць чыноўнікаў у працягу існуючай палітыцы перакрыжаванага і бюджэтнага субсідавання жыллёва-камунальных паслуг.

Нізкія даходы пераважнай большасці насельніцтва Беларусі не дазваляюць у кароткія тэрміны павысіць плату за ўтрыманне жылля і камунальныя паслугі да ўзроўню, які забяспечвае поўнае ўзнаўленне асноўных фондаў у жыллёва-камунальнай гаспадарцы. Па гэтай прычыне эксплуатацыя і рамонт жыллёва-камунальных аб’ектаў не з’яўляюцца прывабнымі для развіцця прыватнай ініцыятывы і прадпрымальніцтва. Адсутнічае эканамічная аснова для актывізацыі гаспадарчай ініцыятывы жыхароў, якія ў сваёй большасці зусім не клапоцяцца аб захаванасці жыллёвага фонду і камунальных аб’ектах. Большасць грамадзян аддае перавагу захаванню мінімальнай аплаты жыллёва-камунальных паслуг павышэнню якасці і звязанаму з ім павелічэнню плацяжоў.

Акрамя таго, устойліваць і паслядоўнасць рэфармавання рынку жыллёва-камунальных паслуг патрабуе забеспячэння макраэканамічнай стабільнасці, у першую чаргу стабільнасці грашовай палітыкі і рэгулявання працэсаў інфляцыі і дэфляцыі. У перыяд дзеяння Канцэпцыі з 2003 года ў Беларусі былі праведзены дзве дэвальвацыі нацыянальнай валюты (у 2009 годзе – 20,5 працэнтаў і ў 2011 годзе – 189 працэнтаў), а інфляцыя захоўваецца на стабільна высокім узроўні — толькі ў 2005 – 2006 годзе гадавая інфляцыя была ніжэй за 10 працэнтаў.

Грувасткасць структуры кіравання гэтай галіны выклікана вялікай колькасцю “ўпраўленчых звенняў” у сістэме жыллёва-камунальнай гаспадаркі на ўзроўні абласцей, раёнаў, гарадоў, якія вельмі часта дублююць упраўленчыя функцыі вышэйшага ўпраўленчага ўзроўню і ствараюць раздзьмуты адміністрацыйны апарат. Празмерная зарэгуляванасць гэтай сферы праяўляецца і ў падвойным падначаленні арганізацый жыллёва-камунальнай гаспадаркі. У частцы нарматворчасці яны падпарадкоўваюцца Мінжылкамгасу, а па выкананні сваёй дзейнасці — мясцовым уладам: гарадскiм, раённым і абласным выканкамам.

Пры гэтым тэхнічнае рэгуляванне пытанняў жыллёвай гаспадаркі мэтазгодна перадаць Мінбудархітэктуры, аднак толькі ў выніку працэса комплекснага рэфармавання сістэмы жыллёва-камунальнай гаспадаркі, якая ўключае скарачэнне бюджэтнага субсідавання галіны ЖКГ і пераходу на рынкавыя адносіны ў гэтай сферы. Зараз да кампетэнцыі беларускага Мінжылкамгаса адносіцца размеркаванне бюджэтных асігнаванняў — субсідый, адрасных датацый, якія патрабуюць выпрацоўкі пэўнай метадалогіі, а таксама ўзгаднення з Мінфінам і Мінэканомікі.

Да гэтага часу не забяспечана адкрытасць рынку жыллёва-камунальных паслуг і  перашкод для яго манапалізацыі. Нягледзячы на замацаванне ў заканадаўстве краіны магчымасці выбіраць арганізацыю — пастаўшчыка жыллёва-камунальных паслуг, дзяржава не стварыла ўмовы для роўнай канкурэнцыі ўсіх формаў уласнасці. Пераважная большасць жыллёвага фонду краіны працягвае абслугоўвацца дзяржаўнымі манапалістамі – толькі каля 1 працэнта рынка займаюць прадстаўнікі прыватнага бізнэса ў гэтай сферы, яшчэ частка таварыстваў уласнікаў і арганізацый забудоўшчыкаў самастойна ажыццяўляюць тэхнічнае абслугоўванне жылля. Пры гэтым, на канец 2013 года ў прыватнай уласнасці знаходзілася 89,5 працэнтаў жыллёвага фонду краіны, у тым ліку 3,4 працэнтаў аб’яднаных у жыллёвыя і жыллёва-будаўнічыя спажывецкія кааператывы, таварыствы ўласнікаў.

У адпаведнасці з Жыллёвым кодэксам Беларусі, уласнікі жылых памяшканняў у новабудоўлях або рэканструяваным / капітальна адрамантаваным жылым доме павінны абраць адзін з  наступных спосабаў кіравання домам:

1. Таварыства ўласнікаў жылля.
2. Жыллёва-будаўнічы спажывецкі кааператыў.
3. Жыллёва-эксплуатацыяная (прыватная або дзяржаўная) арганізацыя.

Фактычна, дзяржава валодае манаполіяй на эксплуатацыю жыллёвага фонду і камунальных аб’ектаў, на іх бягучы і капітальны рамонт, а таксама на пераважную долю новага будаўніцтва. Спажывец жыллёва-камунальных паслуг знаходзіцца ў поўнай залежнасці ад дзяржавы. Пры гэтым павышэнне кошту жыллёва-камунальных паслуг адбываецца штогод па некалькі разоў пры дзеючай манапольнай сістэме кіравання дзяржавай прыватным жыллёвым фондам, а спажывец не мае магчымасці выбару паміж рознымі пастаўшчыкамі паслуг.

Прыватнай уласнасцю ў нашай краіне па-ранейшаму кіруе дзяржава. Атрымліваецца, што за стан жыллёвага фонду, які знаходзіцца ў прыватнай уласнасці, у нас адказвае не яе ўласнік, а трэція асобы ў выглядзе дзяржаўных арганізацый і дзяржавы агулам. Неабходным з’яўляецца фармаванне псіхалогіі ўласніка і зыход дзяржавы ад кіравання галіной жыллёва-камунальнай гаспадаркі. Як зазначалася, большасць жыллёвага фонду ў краіне знаходзіцца ў прыватнай уласнасці грамадзян. У 2013 годзе з агульнага аб’ема жылога фонда ў памеры 243,5 мільёнаў квадратных метраў, 218 мільёнаў квадратных метраў або 89,53 працэнтаў належыць прыватным асобам, у тым ліку:

• 199,8 мільёнаў квадратных метраў фізічным асобам;
• 7,4 мільёнаў квадратных метраў жыллёва-будаўнічым спажывецкім кааператывам;
• 6,9 мільёнаў квадратных метраў змяшаны ўласнік;
• 0,1 мільёнаў квадратных метраў замежным асобам.

З агульнага аб’ёму гарадскі жыллёвы фонд складае 168,4 мільёнаў квадратных метраў або 69,16 працэнтаў, а сельскі – толькі 75,1 мільёнаў квадратных метраў або 30,84 працэнтаў.[8]

Па звестках экспертаў Міністэрства архітэктуры Рэспублікі Беларусь да 1991 года было пабудаван 174 мільёнаў квадратных метраў жылля, то бок каля трох чвэрцяў ад агульнага аб’ёму жыллёвага фонду краіны. У гэтых будынках пражывае            каля 87 працэнтаў насельніцтва краіны.

У Беларусі існуе 4564 жыллёва-будаўнічых спажывецкіх кааператыва і 566 таварыства ўласнікаў жылля.

Фонд арэнднага жылля ў Беларусі складае толькі каля 26,5 тысячы кватэр. З іх больш за 22 тысячы кватэр — заселеныя жылыя памяшканні, якія па ўказе Прэзідэнта №563 «Аб некаторых пытаннях прававога рэгулявання жыллёвых адносін» былі ўключаныя ў разрад камерцыйных з 1 красавіка 2014 года.  Паводле планаў беларускіх уладаў рынак арэнднага жылля павінен дапамагчы вырашыць жыллёвую праблему ў краіне і прынесці дадатковыя прыбыткі ў дзяржаўны бюджэт. Напрыклад, за 2014-2015 гады ў Мінску плануецца пабудаваць 100 тысяч квадратных метраў арэнднага жылля.

Сярэдні памер кватэры ў Беларусі ў 2009 годзе склаў 82 квадратныя метры. Памер жылой плошчы на душу насельніцтва ў Беларусі ў 2010 годзе склаў у сярэднім 24,6 квадратныя метры. Аднак у адпаведнасці з «Канцэпцыяй дзяржаўнай жыллёвай палітыкі Рэспублікі Беларусь да 2016 «, зацверджанай пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь № 267 ад 5 красавіка 2013 года, да 2015 года памер жылой плошчы на душу насельніцтва павінен быць павялічаны да 27-28 квадратных метраў на чалавека[9].

Па звестках перапісу насельніцтва 1999 года, пераважная большасць гарадскога насельніцтва (81-98%) у Беларусі пражывала ў памяшканнях з водазабеспячэннем, каналізацыяй, цэнтральным ацяпленнем, гарачай вадой і газазабеспячэннем. Аднак у сельскай мясцовасці назіралася адваротная сітуацыя. Каля адной траціны сельскага насельніцтва жыла ў дамах з цэнтральным ацяпленнем (уключаючы ацяпленне з дапамогай індывідуальных сістэм і катлоў).

Дзяржава дамінуе ў будаўнічым сектары Беларусі: вытворчасць будаўнічых матэрыялаў і значная доля будаўнічай дзейнасці ажыццяўляецца дзяржаўнымі кампаніямі. Нягледзячы на тое, што большасць кватэр у Беларусі знаходзяцца ў прыватнай уласнасці, структура фінансавання жыллёвага будаўніцтва ў Беларусі па-ранейшаму арыентавана на дзяржаўны сектар, і роля прыватных інвестыцый і рынкавага фінансавання жыллёвага будаўніцтва застаецца нязначнай. Дзяржаўныя кампаніі і банкі пераважаюць як у жыллёвым будаўніцтве, тэхнічным абслугоўванні жылля, рэканструкцыі і кіраванні, так і ў сістэме фінансавання будаўніцтва жылля.

Участак зямлі, на якім размяшчаецца шматпавярховы жылы дом, таксама належыць дзяржаве. тым не менш, зямельныя ўчасткі таксама могуць выкарыстоўвацца юрыдычнымі асобамі (у тым ліку, з замежнымі інвестыцыямі) на наступных правах:

— права ўласнасці,

— права пажыццёвага спадчыннага валодання,

— права пастаяннага або часовага карыстання,

— права арэнды.

Згодна з апошняй рэдакцыі Кодэкса аб зямлі Рэспублікі Беларусь ад 4 студзеня 2014 года, зямельныя ўчасткі пад шматпавярховыя жылыя дамы даступныя для пастаяннага выкарыстання для:

• юрыдычных асоб (для будаўніцтва шматкватэрных жылых дамоў, ўтрымання шматкватэрных жылых дамоў, будаўніцтва і / або ўтрымання інтэрнатаў, гаражоў і аўтастаянак);
• таварыстваў уласнікаў і ўпаўнаважаных асоб у аб’ектах з сумесным кіраваннем уласнасцю[10].

Яшчэ адной істотнай праблемай жылога фонда Беларусі з’яўляецца яго высокае спажыванне энергіі. На патрэбы ацяплення і гарачага водазабеспячэння жыллёвага фонду ў Беларусі выдаткоўваюцца каля траціны ўсяго вырабленага ў краіне цяпла. За 2012 год на гэтыя мэты было выдаткавана звыш 55 міліярдаў кВт/г цеплавой энергіі, на вытворчасць якой спатрэбілася каля 11 міліярдаў кубічных метраў газу або звыш 11,5 тысяч тон нафты. Пры гэтым амаль 95% жылых дамоў мае ўзровень энергаспажывання звыш 160 кілават-гадзін на квадратны метр у год, што значна вышэй, чым у развітых еўрапейскіх краінах з аналагічнымі кліматычнымі ўмовамі. Гэта можна растлумачыць дзеяннем шэрагу фактараў[11].

У 2009 годзе жыллёвы сектар у Беларусі спажываў каля 23% ад агульнага спажывання электраэнергіі ў краіне і 42% — цеплавой энергіі. Назіраецца істотная розніца ў гадавым энергаспажыванні старых і новых будынкаў. Будынкі, пабудаваныя да 1994 года, у сярэднім спажываюць 150-200 кВт-г / м 2 / год. Будынкі, пабудаваныя пасля 2010 года, у сярэднім спажываюць 60 кВт -ч / м2 / год. У Беларусі пабудавана каля 15 будынкаў, якія маюць гадавое спажыванне цяпла 40 кВт-г / м2 ці менш.

Каля 95 працэнтаў шматкватэрных дамоў у Мінску аснашчаны агульнымі цеплалічыльнікамі для ўсяго дома, але толькі каля 5 працэнтаў жылых дамоў (у асноўным нядаўна пабудаваных будынкаў) абсталяваныя пакватэрнага прыборамі ўліку цяпла, якія дазваляюць ўладальніку кватэры рэгуляваць ацяпленне і плаціць толькі за спажыванае ім цёпла.

У апошнія дзесяцігоддзі тарыфная палітыка ў адносінах да энерганосьбітаў у Беларусі (як на ацяпленне, так і на электраэнергію) прадугледжвала значныя субсідыі з боку дзяржавы. Такім чынам, матывацыя насельніцтва да эканоміі энергіі была даволі нізкай.

З прычыны субсідавання дзяржавай цэн на энерганосьбіты, выкарыстанне аднаўляльных крыніц энергіі ў жылым і будаўнічым сектары не распаўсюджана. Заказчыкі і праекціроўшчыкі па-ранейшаму праяўляюць малую зацікаўленасць да распрацоўкі канцэпцый ўкаранення аднаўляльных крыніц энергіі ў новым будаўніцтве або пры рэканструкцыі і капітальным рамонце. Штогадовы аб’ём рамонту будынкаў складае ад 0,8 да 1,3% працэнтаў плошчы эксплуатуемага жылля або каля траціны ад тых аб’ёмаў, якім патрабуецца капітальны рамонт.

Дольшчыкі сумесных домаўладанняў маюць мала магчымасцяў ўплываць на энергаэфектыўнасць дамоў, якія знаходзяцца ў працэсе праектыроўкі і будаўніцтва.

Пры гэтым у адпаведнасці з Дырэктывай Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 3 ад 14 чэрвеня 2007 года, усе дамы, якія не адпавядаюць нормам энергаэфектыўнасці, павінны быць ўзятыя на ўлік для далейшага капітальнага рамонту[12]. Акрамя таго, мерапрыемствы па выкананню Дырэктывы таксама ўключаюць:

• энергетычны аўдыт схем цеплазабеспячэння ў будынках і абсталяванне індывідуальных прыбораў уліку цяпла і гарачага водазабеспячэння ў будынках жылога сектара;
• унясенне ўдакладненняў у тэхнічныя нарматыўна-прававыя акты, якія тычацца выкарыстання энергаэфектыўных тэхналогій пры выканні праектавання і будаўніцтва будынкаў;
• шырокае выкарыстанне айчынных энерга- і рэсурсазберагаючых структур, інструментаў і матэрыялаў.

У 2009 годзе Савет Міністраў прыняў Пастанову  “Аб зацвярджэнні Комплекснай праграмы па праектаванню, будаўніцтву і рэканструкцыі энергаэфектыўных жылых дамоў у Рэспубліцы Беларусь на 2009-2010 гады і на перспектыву да 2020 года”. У дакуменце прадугледжваецца абсталяванне сістэмамі рекуперацыі цяпла з вентыляцыйных сістэм ва ўсіх будынках, якія будуюцца з 2020 года. З 2015 года плануецца не менш за 60 працэнтаў ад агульнага аб’ёма будаўніцтва жылля ў Рэспубліцы Беларусь будаваць з выкарыстаннем энергаэфектыўных тэхналогій.

Большасць жылых шматпавярховых дамоў у Беларусі знаходзіцца ў кіраванні дзяржаўных жыллёва-эксплуатацыйных арганізацый. Уладальнікі кватэр у такіх будынках не маюць практычна ніякай магчымасці ўплываць на прыняцце рашэння аб уключэнні дома ў план капітальнага рамонту і выбар мерапрыемстваў па яго  рэканструкцыі. На працягу апошніх гадоў уладальнікі кватэр прадпрымалі толькі некаторыя меры, якія нязначна паляпшалі агульную энергаэфектыўнасць будынкаў і нават маглі адмоўна паўплываць на будаўнічую фізіку.

Беларускія праекціроўшчыкі, архітэктары і будаўнікі часцяком ведаюць аб існаванні сучасных тэхналогій для павышэння энергаэфектыўнасці ў будынках. Тым не менш іх ведаў, навыкаў і вопыту ў гэтай вобласці недастаткова. Гэтая праблема збольшага вырашаецца з дапамогай навучальных курсаў у галіне энергаэфектыўнага будаўніцтва і рэканструкцыі. Пры гэтым спецыялісты наракаюць на нізкую якасць будаўнічых работ  у Беларусі.

Існуюць наступныя крыніцы фінансавання мер па павышэнню энергаэфектыўнасці:

• уласныя сродкі прадпрыемстваў,
• інавацыйны фонд Міністэрства энергетыкі,
• рэспубліканскі і мясцовыя бюджэты,
• пазыкі.

Асноўнымі крыніцамі фінансавання мерапрыемстваў па павышэнню энергаэфектыўнасці з’яўляюцца ўласныя сродкі прадпрыемстваў, якія ў асноўным з’яўляюцца дзяржаўнымі.

Акрамя фінансавання з бюджэту і сродкаў прадпрыемстваў, шэраг праектаў па энергаэфектыўнасці таксама фінансавалі Еўрапейская камісія, Сусветны банк, Праграма развіцця Арганізацыі Аб’яднаных Нацый (ПРААН), Міжнародная фінансавая карпарацыя (МФК) у якасці члена Групы Сусветнага банка і іншыя донары.Веды насельніцтва аб мерах па павышэнню энергаэфектыўнасці таксама невысокія. Тым не менш, існуе шэраг арганізацый, дзейнасць якіх накіравана на інфармаванне грамадскасці па пытаннях энергазберажэння, напрыклад, праз арганізацыю спецыялізаваных выстаў або публікацый у сродках масавай інфармацыі.

Цэны на жыллё ў энергаэфектыўных дамах у сярэднім на 6-8% вышэй, чым у звычайных домах. Паколькі тарыфы на энергію і ўзровень ведаў насельніцтва ў вобласці энергаэфектыўнасці з’яўляюцца даволі нізкім, прыярытэт пры прыняцці рашэння аб набыцці кватэры аддаецца згодна з такімі крытэрамі як памер плошчы, месцазнаходжанне і кошт кватэры, без уліку будучай эканоміі дзякуючы зніжэнню выдаткаў на энерганосьбіты. Па разліках спецыялістаў, дадатковыя выдаткі на энергаэфектыўнасць пры будаўніцтве акупляюцца на працягу шасцігадовага перыяду.

Для Беларусі могуць быць карыстнымі аўстрыйскія напрацоўкі ў галіне стымулявання павышэння энергаэфектыўнасці жыллёвага будаўніцтва. Адпаведныя праграмы па зніжэнню спажывання энергіі рэалізуюцца ва ўсіх 9-ці федэральных землях Аўстрыі і прадугледжваюць выдаткаванне ільготных пазык або грантаў. Такую падтрымку атрымала вялікая частка новых і капітальна адрамантаваных будынкаў. Пры гэтым да іх прад’яўляюцца патрабаванні больш строгія, чым тыя, што прадугледжаны рэгіянальнымі будаўнічымі нормамі і правіламі. Дамы, якія атрымалі субсідыі, практычна адпавядаюць палажэнням Нацыянальнага плана да 2020 г. Напрыклад, з аўстрыйскага бюджэту на гэтыя мэты ў 2011 г. на новыя будынкі было накіравана 2 660 мільёнаў, рамонт — 700 млн, сацыяльную падтрымку ў жыллёвым сектары — 400 млн еўра. Неабходна таксама ўзгадаць так званы федэральны чэк на рамонт, які прадастаўляецца ў дадатак да рэгіянальнай падтрымкі рамонтных прац. Напрыклад, прадугледжаны гранты на адмысловую глыбокую цеплавую мадэрнізацыю; дадатковыя гранты ў выпадку выкарыстання аднаўляльных крыніц энергіі для сістэмы ацяплення, ўстаноўкі драўляных вокнаў, прымянення экалагічна чыстых ізаляцыйных матэрыялаў, рамонт гістарычных аб’ектаў; гранты на частковую мадэрнізацыю асобных частак будынкаў і іншыя праграмы.

Пры гэтым энергетычны сектар краіны цалкам належыць дзяржаве. Прыкладна 98 працэнтаў аб’ектаў па вытворчасці электраэнергіі з’яўляюцца ўласнасцю і кіруюцца дзяржаўным энергетычным прадпрыемствам “Белэнерга”, астатнія 2 працэнты з’яўляюцца дэцэнтралізаванымі электрастанцыямі, якія належаць іншым прадпрыемствам. “Белэнерга” займаецца не толькі вытворчасцю, але ж і перадачай і размеркаваннем большай часткі электраэнергіі ў краіне і з’яўляецца пастаўшчыком каля 45 працэнтаў ад патрабаванняў краіны ў ацяпленні і гарачай вадзе.

У асноўным дзве буйныя кампаніі кантралююць рынак газу – “Газпрам трансгаз Беларусь” і “Белпалівагаз”. “Газпрам трансгаз Беларусь” адказвае за транспартыроўку расійскага газа ў Беларусь і еўрапейскія краіны. “Белпалівагаз” займаецца размеркаваннем і продажам прыроднага газа спажыўцам у Беларусі ва ўсіх сектарах праз свае даччыныя кампаніі. “Газпрам трансгаз Беларусь” на 100 працэнтаў належыць расейскай кампаніі “Газпрам”. “Белпалівагаз” з’яўляецца на 100 працэнтаў дзяржаўнай кампаніяй.

Прынцып поўнай адказнасці за прымаемыя эканамічныя рашэнні неабходны для развіцця эффектыўнага і адказнага ўласніка, які здольны кіраваць сваёй уласнасцю, істотна абмяжоўваецца беларускай дзяржавай. Разам з прыняццём у 2010 годзе указа Прэзідэнта № 538 значна пашырыліся магчымасці мясцовых выканаўчых органаў для ўмяшання ў дзейнасць таварыстваў уласнікаў і жыллёвых кааператываў і ўплыву на рашэнні агульных органаў кіравання сумесных домаўладанняў.[13]

На рынку жыллёва-камунальных паслуг па ранейшаму адсутнічаюць роўныя ўмовы канкурэцыі для ўсіх суб’ектаў гаспадарання. Напрыклад, у 2013 годзе быў прыняты ўказ, які значна абмежаваў поле дзейнасці для прыватных кампаній па кіраванню жыллёвым фондам і павялічыў ролю дзяржавы ў рэгуляванні гэтай сферы[14]. Дзяржава фактычна адмяніла кіраванне жылым фондам недзяржаўнымі ўпраўляючымі арганізацыямі.

У той жа час у большасці краін свету няма заканадаўчых абмежаванняў на дзейнасць упраўляючых арганізацый і індывідуальных кіраўнікоў, якія працуюць па дамове з ўласнікамі жылля. Работы, звязаныя з тэхнічным і санітарным абслугоўваннем дамоў, з правядзеннем рамонтных работ, звычайна ліцэнзуюцца ў абавязковым парадку, але ліцэнзію набываюць непасрэдна падрадныя спецыялісты-рамонтнікі, і кіраўнік не нясе адказнасці за парушэнне падрадчыкамі ўмоў ліцэнзавання.

Рынак павінен сам фармаваць патрабаванні да кіраўнікоў кампаній, невыкананне якіх робіць фірму неканкурэнтаздольнай. Перш за ўсё, гэта адносіцца да страхавання ўпраўляючых арганізацый сваёй грамадзянскай і матэрыяльнай адказнасці, якая ўзнікае, калі няправільныя дзеянні кіраўніка прывялі да нанясення шкоды кліенту-ўласніку. Страхаванне адказнасці кіраўнікоў развіта ў большасці краін Еўропы. Акрамя таго канкурэнтаздольнасць упраўляючай арганізацыі павышаецца наяўнасцю сертыфікатаў, якія пацвярджаюць яе прафесіяналізм, вопыт і фінансавую стабільнасць, а таксама адпаведнасць прафесійным стандартам.

У Беларусі жа недастатковае фінансаванне, недасканаласць тарыфнай палітыкі ў жыллёва-камунальнай гаспадарцы абумоўліваюць адсутнасць эканамічнай  зацікаўленасці ў стварэнні таварыстваў уласнікаў жылля, што зніжае перспектывы развіцця канкурэнцыі па яго абслугоўванню. Адміністрацыйныя метады ў кіраванні жыллёва-камунальнай гаспадаркай не далі належнага эфекту пры пераходзе жыллёва-эксплуатацыйных арганізацый на самастойны баланс з правам юрыдычнай асобы.

Напрыклад, у Нямеччыне федэральныя і мясцовыя ўлады стымулююць фармаванне адказнага ўласніка разнастайнымі шляхамі. Грамадзяне аўтаматычна набываюць правы і абавязкі члена таварыства ўласнікаў жылля і становяцца саўладальнікамі як асабістай, так і сумеснай уласнасці, калі набываюць жыллё ў шматкватэрным доме. Таварыствы ўласнікаў жылля (Eigentümergemeinschaft) як такія да жыллёвых прадпрыемстваў не адносяцца, бо ўласнікі самі наймаюць упраўляючага як фізічную асобу або карыстаюцца паслугамі жыллёвага прадпрыемства.

Законы ў абавязковым парадку прымушаюць прызначаць кіраўніка жыллёвага аб’екту па заканчэнні будаўніцтва. Забудоўшчык жыллёвага аб’екту па дамове прызначае канкрэтнага кіраўніка. У выпадку невялікіх супольнасцяў домаўладальнікаў функцыю кіраўніка можа выконваць адзін з уласнікаў кватэр. Потым кожны з уласнікаў  можа прапанаваць кандыдатуру кіраўніка сумеснага домаўладання. Прызначэнне кіраўніка дапускаецца не больш чым на 5 гадоў, але не менш чым на 1 год. Далей усё залежыць ад наяўнай адукацыі, прафесійных і фінансавых ведаў. Уласнікі прад’яўляюць усё больш патрабаванняў да якасці абслугоўвання і прафесіяналізму, сумленнасці і прыстойнасці кіраўніка. Так, для атрымання дазволу на працу кіраўніком прэтэндэнт атрымлівае даведку аб добранадзейнасці ў органах юстыцыі і пасля гэтага звяртаецца ў падраздзяленне мэрыі, якое кіруе ўпраўленнем рамёствамі (Gewer-beamt), дзе пры наяўнасці профільнай адукацыі і даведкі аб дабранадзейнасці атрымлівае дазвол на працу кіруючым — маклерам па нерухомасці.

У Нямеччыне задачы і кампетэнцыі кіраўніка сумеснага домаўладання вычарпальна рэгулююцца Законам «Аб праве ўласнасці на жыллё”. У першую чаргу ён адказвае за ўтрыманне будынка і рэалізацыю прынятых домаўладальнікамі рашэнняў па ўтрыманню і рамонце частак будынка, якія знаходзяцца ў агульнай уласнасці. Кіраўнік складае гаспадарчы план, у якім прадугледжвае неабходныя выдаткі па ўтрыманню, эксплуатацыі і кіраванню аб’ектам.

Усе рашэнні, якія датычацца гаспадарча-фінансавай дзейнасці па шматкватэрнаму дому, разглядаюцца і прымаюцца агульным сходам жыхароў (уласнікаў). Сход ўсталёўвае і памер штомесячнай аплаты працы кіраўніка, а таксама велічыню платы ў рамонтны фонд. Сход лічыцца правамоцным прымаць рашэнні, калі на ім прадстаўлена больш за палову доляў у Таварыстве. Калі ж нехта з уласнікаў не згодны з прынятым рашэннем большасці чальцоў, ён можа звярнуцца ў суд.

Пасля афармлення ўсіх фінансавых дакументаў па дому кіраўнік заключае дамовы з пастаўшчыкамі электраэнергіі, халоднай вады, цяпла і гарачай вады і іншымі спецыялізаванымі прадпрыемствамі, якія займаюцца абслугоўваннем і рамонтам жылога фонду. Па заканчэнні года кіраўнік прадастаўляе сходу уласнікаў справаздачу аб руху сродкаў па бягучыму рахунку домаўладання згодна з дамовамі.

Адносіны паміж ўласнікамі і пастаўшчыкамі камунальных паслуг, жыллёвымі прадпрыемствамі будуюцца на падставе дэталёва прапрацаванай і зацверджанай заканадаўчай і нарматыўна-метадычнай базы ў жыллёвай сферы.

У Венгрыі закон «Аб таварыствах уласнікаў жылля” вызначае, што кіраўнікамі кандамініюмаў могуць быць толькі тыя асобы, якія прайшлі адпаведную прафесійную падрыхтоўку. У краіне выкладаюцца курсы навучання па спецыяльнасцях «кіраўнік кандамініюмаў» і «кіраўнік нерухомасцю», якія атрымалі дзяржаўную ліцэнзію. Абодва курсы навучання адказваюць крытэрам прафесійнай падрыхтоўкі, экзамены здаюцца ў адпаведнасці з распараджэннем Міністэрства ўнутраных спраў Венгрыі.

Пры гэты паводле першага намесніка міністра жыллёва-камунальнай гаспадаркі А. Церахава на 1 студзеня 2014 года ў Беларусі ў галіне працавалі амаль 161,7 тысяч чалавек. Вышэйшую адукацыю мелі 14 працэнтаў работнікаў галіны, сярэднюю спецыяльную — 19,7 працэнтаў, прафесійна-тэхнічную — 20,8 працэнтаў, агульную сярэднюю — 4,2 працэнтаў, базавую адукацыю — 2,5 працэнтаў. Сярод кіраўнікоў усіх узроўняў 57 працэнтаў мелі вышэйшую адукацыю, 38 працэнтаў сярэднетэхнічную, 5 працэнтаў навучаліся ў ВНУ.

Восем вышэйшых навучальных устаноў і дваццаць чатыры ўстановы прафесійна-тэхнічнай адукацыі краіны рыхтуюць кадры для галіны жыллёва-камунальнай гаспадаркі Беларусі. З 2014 года ўведзена новая спецыяльнасць па комплексным абслугоўванні і эксплуатацыі жылых дамоў. Варта зазначыць, што ад кожнага рэгіёна былі сфармаваны заяўкі у колькасці па 25 чалавек.

У Беларусі яшчэ на першым этапе (2004 – 2006 гады) рэалізацыі дзяржаўнай Канцэпцыі планавалася ажыццяўленне  пераходу на фармаванне дамоўных адносін на конкурснай аснове ў сферы жыллёва-камунальнага абслугоўвання. Аднак фактычна дзяржавай блакуецца развіццё канкурэнцыі на рынку жыллёва-камунальнай гаспадаркі, што значна звужае эффектыўнасць ад увядзення дамоўных адносін у гэтай сферы і не прыносіць істотнага плёну.

Ва ўмовах фактычнага правалу Канцэпцыі рэфармавання галіны жыллёва-камунальнай гаспадаркі, прынятай на перыяд 2003-2015 г.г., дзяржаўныя органы пачалі выпрацоўку мераў па ўдасканаленню сітуацыі ў гэтай галіне на наступныя гады. Напрыклад, Мінжылкамгас і Камітэт дзяржаўнага кантролю прапануюць шэраг мерапрыемстваў, якія павінны, на іх меркаванне, прывесці да зніжэння выдаткаў і павелічэння якасці абслугоўвання насельніцтва.

Па першае, прапануецца стварыць адзіную структуру кіравання галіной для ўсіх рэгіёнаў краіны і аб’яднаць прадпрыемствы сістэмы жыллёва-камунальнай гаспадаркі ў адзіную гарадскую гаспадарку, што нагадвае досвед функцыянавання галіны ў Польшчы, якая з’яўляецца дастаткова цэнтралізаванай. Аднак большасць прапаноў дзяржаўных органаў з’яўляюцца недастатковымі для паўнавартасных зменаў у сферы жыллёва-камунальнай гаспадаркі, якія маглі бы прывесці да істотных станоўчых зрухаў у галіне. Напрыклад, чыноўнікі розных дзяржаўных органаў прапануюць аптымізаваць сферу ЖКГ за кошт:

— звужэння нарматываў, то бок змяншэння колькасці паслуг за тую ж суму;

— дыферэнцыяцыі тарыфаў для насельніцтва;

— пазбаўленне ад няпрофільных актываў на балансе ЖКГ;

— падзялення функцый заказчыка і падрадчыка, у тым ліку прадастаўлення ЖЭСамі жыллёва-камунальных паслуг, за выключэннем капітальнага рамонта;

— увядзенне інстытута хауз-майстра.

Аднак у выніку невыканання іншых палажэнняў доўгатэрміновай стратэгіі развіцця галіны гэтыя захады не ў стане істотна палепшыць сітуацыю.  Рэфармаванне жыллёва-камунальнай гаспадаркі мэтазгодна ажыццяўляць перш за ўсё па наступных асноўных напрамках:

— зніжэнне кошту і павышэнне якасці жыллёва-камунальных паслуг;

— удасканаленне механізму фінансавання галіны;

— рэфармаванне сацыяльнай палітыкі ў сферы ЖКГ;

— прыцягненне інвестыцый у развіццё галіны;

— удасканаленне тарыфнай палітыкі;

— удасканаленне структуры кіравання ЖКГ;

— стварэнне таварыстваў уласнікаў жылля;

— забеспячэнне дзяржаўнага кантролю за станам жыллёвага фонду;

— прыняццё адпаведных мер па павелічэнню энергаэфектыўнасці жылога фонду.

10 неабходных захадаў для выпраўлення праблем усістэме кіравання жыллёва-камунальнай гаспадаркі краіны з улікам замежнага досьведу і прапаноў беларускіх экспертаў

Крок № 1: для ўдасканалення структуры кіравання жыллёва-камунальнай гаспадаркай неабходна правесці скарачэнне шматлікага чыноўніцкага апарата з ліквідацыяй разнастайных аддзелаў жыллёва-камунальнай гаспадаркі пры абл-, гар-, райвыканкамах.

Зэканомленыя сродкі ад удасканалення структуры кіравання жыллёва-камунальнай гаспадаркі можна выдаткаваць на мерапрыемствы, накіраваныя на падрыхтоўку і правядзенне рэформ у сферы ЖКГ. Разам са скарачэннем бюджэтага субсідавання тэхнічнае рэгуляванне пытанняў жыллёва-камунальнай гаспадаркі перадаць Мінбудархітэктуры разам з ліквідацыяй Мінжылкамгаса.

Крок № 2: жыллёва-камунальныя гаспадаркі павінны быць пазбаўлены ад няпрофільных актываў.

Для гэтага неабходна перадаць прыватнаму бізнесу такія паслугі, як гасцінічная гаспадарка, лазні, перапрацоўка бытавых адходаў і ўтрыманне вуліц і двароў.

Крок № 3: Для стварэння канкурэнтнага асяроддзя ў жыллёва-камунальным сектары эканомікі неабходна ўдасканаліць прававую аснову для недзяржаўных формаў кіравання жыллёвым фондам і раздзяржаўлення камунальных прадпрыемстваў, стварыць прававую і эканамічную аснову фарміравання рынку жыллёва-камунальных паслуг, пры якой кожны ўласнік жылых памяшканняў будзе мець магчымасць удзельнічаць у выбары абслугоўваючай арганізацыі, колькасці і якасці спажываных паслуг.

У большасці еўрапейскіх краін, такіх як Францыя, Венгрыя, Славакія і інш., кіраванне ў сферы жыллёва-камунальнай гаспадаркі разглядаецца як асобны від прадпрымальніцкай дзейнасці, за якую кіруючая арганізацыя атрымлівае ўзнагароджанне ад уласнікаў памяшканняў, а адказнасць перад ўласнікамі за ўтрыманне будынка нясе аб’яднанне ўласнікаў жылля. Падыход да кіравання шматкватэрнымі дамамі, якога прытрымліваюцца кіраўнікі ў большасці заходніх краін, грунтуецца на тым, што кіруючая арганізацыя працуе на падставе дамовы з аб’яднаннем уласнікаў жылля, а не з асобнымі ўласнікамі.

Неабходным з’яўляецца стварэнне ўмоў для дзейнасці прафесійных (і не манапалізаваных) эксплуатуючых арганізацый, якія дзейнічаюць на прынцыпах адзіных стандартаў пры наяўнасці канкурэнцыі. У Беларусі жыллёва-эксплуатацыйныя службы (ЖЭС), якія непасрэдна і ажыццяўляюць прадастаўленне паслугаў насельніцтву ўваходзяць у склад жыллёва-рамонтна эксплуатацыйных арганізацый (ЖРЭА) у якасці структурнага падраздзялення з адкрыццём адпаведнага разліковага рахунку і вядзеннем самастойнага балансу, які вядзе бухгалтарскі ўлік і статыстычную справаздачнасць перад ЖРЭА. Асноўнай мэтай гаспадарчай дзейнасці ЖЭС з’яўляецца аказанне насельніцтву жыллёва — камунальных паслуг, забеспячэнне мерапрыемстваў па захаванню, тэхнічнаму стану жыллёвага фонду і яго мэтавага выкарыстання, кантроль за выкананнем кватэраздымшчыкамі, уладальнікамі жылых памяшканняў і арандатарамі правілаў утрымання і выкарыстання жылых і нежылых памяшканняў і замацаванай за імі прыдамавой тэрыторыі.

Варта адзначыць, што ў Еўропе ўпраўляючыя арганізацыі часта ствараюцца на базе муніцыпальных жыллёва-эксплуатацыйных арганізацый, якія мелі ўласную матэрыяльна-тэхнічную базу і персанал для ажыццяўлення работ па ўтрыманні і рамонце шматкватэрных дамоў, таму яны ў большай ступені гатовыя да выканання гэтых работ, чым да дзейнасці па кіраванні ў заходнім разуменні.

Напрыклад, у пачатку 1990-х гадоў у Нямеччыне кіраванне жыллёвым фондам у супольнасцях, муніцыпалітэтах пачалі ажыццяўляць жыллёва-будаўнічыя і ўпраўляючыя кампаніі, якія мелі статус таварыстваў з абмежаванай адказнасцю (GmbH). Ім былі перададзеныя ва ўласнасць такія аб’екты нерухомасці, як зямельныя ўчасткі, будынкі, збудаванні і г.д. Самыя прадпрыемствы з’яўляюцца даччынымі прадпрыемствамі муніцыпалітэта. Гэтыя прадпрыемствы працуюць самастойна пад кантролем муніцыпалітэта, які прадстаўлены ў органах кіравання прадпрыемствам у Назіральнай радзе з правам вырашальнага голасу. Перавага гэтай формы ў тым, што гаспадарчая арганізацыя прадпрыемства адносна незалежная ад адміністрацыйных структур.

Ва Усходняй Еўропе ў мэтах павышэння эканамічнай эфектыўнасці дзейнасці абслугоўваючыя арганізацыі падзяліліся на больш спецыялізаваныя арганізацыі. Такім чынам, развіццё рынку ідзе ў бок узрастання канкурэнцыі паміж арганізацыямі з аднолькавай спецыялізацыяй. Напрыклад, абслугоўванне ўнутрыдамавога ацяплення дома ажыццяўляе адна фірма, а абслугоўванне прыбораў уліку на сістэмах цеплазабеспячэння — другая фірма, у той жа час абслугоўванне помпаў, устаноўленых на сістэмах цеплазабеспячэння трэцяй і г.д. Адпаведна, кіраўнік павінен ведаць рынак падрадных работ, перавагі ўжывання тых ці іншых тэхналогій, арыентавацца ў цэнах, валодаць рознымі інструментамі фінансавання і выступаць як кансультант уласнікаў жылля па гэтых пытаннях. Вылучэнне кіравання шматкватэрнымі дамамі ў самастойны від дзейнасці спрыяе павелічэнню прапаноў з боку прафесійных кіраўнікоў і фармаванню канкурэнтнага рынку паслуг па кіраванні, развіццю малога і індывідуальнага прадпрымальніцтва ў галіне кіравання жыллём.

Пры гэтым у краінах Еўропы жылыя дамы альбо цалкам належаць аднаму ўласніку, альбо муніцыпалітэту, альбо кандамініюмам. Там немагчыма ўбачыць дом, дзе адначасова былі б муніцыпальныя і прыватныя кватэры. У большасці заходніх краін грамадзяне разглядаюць набыццё жылля ва ўласнасць як інвестыцыю і сочаць за тым, каб кошт кватэры не памяншаўся з часам, а, па-магчымасці, павялічваўся.

Крок № 4: неабходна ўвесці дзяржаўна-прыватнае партнерства ў сферы жыллёва-камунальнай гаспадаркі.

Дзяржаўна-прыватнае партнёрства ў розных інфраструктурных сферах паказала сваю высокую эфектыўнасць, што вызначае мэтазгоднасць выкарыстання яго мадэляў у працэсе ўдасканалення арганізацыйна – прававых формаў узаемаадносін органаў кіравання і камунальных прадпрыемстваў у Беларусі.

Замежны вопыт сведчыць таксама аб наяўнасці розных формаў дзяржаўна-прыватнага партнёрства. Камунальныя службы ў еўрапейскіх краінах з’яўляюцца пераважна муніцыпальнымі. У той жа час досыць шырока распаўсюджаны досвед прымянення канцэсій ў камунальнай гаспадарцы. Падобныя новаўвядзенні можна ўжыць пры арганізацыі гарадскога вадаправода, цепла-, электра- і газазабеспячэння, то бок да працы тых службаў, якія прынята адносіць да манапольных.

Ва ўсім свеце выдача муніцыпалітэтамі падрадаў прыватным арганізацыям даволі распаўсюджаная практыка, якая працягвае пашырацца. Асноўнай прычынай пашырэння такога ўзаемадзеяння з’яўляецца неабходнасць павышэння мясцовымі органамі ўлады эфектыўнасці выканання ўскладзеных на іх задач і функцый.

Для прыняцця рашэння аб перадачы падрадаў прыватным кампаніям неабходна правесці пільны параўнальны аналіз кошту і якасці работ, выкананых муніцыпальнымі службамі і прыватнымі кампаніямі. Аптымальнай формай канкурэнцыі ў муніцыпальнай сферы лічыцца, калі адны і тыя ж віды работ на адной тэрыторыі выконваюць адначасова муніцыпальныя і прыватныя арганізацыі. Напрыклад, арганізаваныя падобным чынам сістэмы збору бытавога смецця дзейнічаюць у многіх гарадах свету. Адны раёны горада абслугоўваюць па кантрактах прыватныя фірмы, іншыя — муніцыпальныя. Гэтая практыка прыводзіць да павышэння эфектыўнасці і зніжэння выдаткаў у жыллёва-камунальным сектары муніцыпальнай гаспадаркі.

Крок № 5: сфармаваць  адказнага ўласніка і дамоўныя адносіны.

Неабходна павялічыць адказнасць домаўладальнікаў і ўласнікаў за сваю ўласнасць і  стварыць спрыяльныя ўмовы для дзейнасці грамадзянскіх супольнасцяў па месцы жыхарства, што паспрыяе забяспячэнню празрыстасці выкарыстання сродкаў на абслугоўванне і рамонт жылога фонду.

Важнай асаблівасцю прававога рэжыму аб’ектаў нерухомасці ў шматкватэрных дамах у Нямеччыне з’яўляецца тое, што ўсім уласнікам жылых памяшканняў, нароўні з прыналежнымі ім памяшканнямі, належыць доля ў праве агульнай уласнасцi на агульную маёмасць у шматкватэрным доме. Заканадаўча ўсталёўваюцца жорсткія патрабаванні па нясенню ўласнікам абавязковых агульных расходаў на ўтрыманне агульнай маёмасці ў шматкватэрным доме. Цяжар ўтрымання азначае не толькі нясенне абавязковых выдаткаў, але і абавязак ўласніка прымаць меры для забеспячэння захаванасці, бяспекі, тэхнічнай спраўнасці і належнага санітарнага стану агульнай маёмасці ў шматкватэрным доме. Уласнік павінен прымаць рашэнні і клапаціцца аб арганізацыі працэсу ўтрымання дома. Калі дом не адпавядае заканадаўча устаноўленым патрабаванням да бяспекі і якасці аб’ектаў жылой нерухомасці, усе ўласнікі памяшканняў у доме ў роўнай ступені нясуць адказнасць перад дзяржаўнымі нагляднымі органамі.

Фармаванне адказнага ўласніка і дамоўных адносін у сферы ЖКГ неабходна пачаць, як зазначалася, праз стварэнне нарматыўна-прававой базы для забеспячэння дзейнасці прыватных арганізацый па абслугоўванню жылога фонду таварыстваў уласнікаў як некамерцыйнай арганізацыі. Для гэтага на базе ЖЭСаў неабходна стварыць акцыянерныя таварыствы, а на базе жылых дамоў – таварыствы ўласнікаў. Паміж другімі і першымі павінны заключацца дамовы на тэхабслугоўванне. Варта зазначыць, што асновай рэформы камунальнай сферы Усходняй Германіі пасля ўз’яднання з Заходняй з’яўлялася акцыянаванне надрэгіянальных прадпрыемстваў і пабудова сістэмы эфектыўнага муніцыпальнага самакіравання.

Крок № 6: у жыллёва-камунальным сектары варта павялічыць удзел грамадскасці для выпрацоўкі празрыстых механізмаў зніжэння кошту і павышэнне якасці жыллёва-камунальных паслуг.

Для павялічэння ўдзелу грамадскасці ў выпрацоўкі рашэння ў сферы жыллёва-камунальнай гаспадаркі Нацыянальны Сход Рэспублікі Беларусь, Саветы дэпутатаў розных узроўняў, выканаўчыя камітэты павінны стварыць спрыяльныя ўмовы для фармавання і дзейнасці грамадскіх арганізацый і фармаванняў па месцы жыхарства. У сваю чаргу мясцовыя ўлады павінны забяспечыць магчымасці для цеснага супрацоўніцтва жыллёва-камунальных арганізацый з грамадскімі арганізацыямі і фармаваннямі па месцы жыхарства. Для павелічэння ўзроўню даверу да праводзімых зменаў у сектары і зніжэння ўзроўню карупцыі грамадскасць павінна быць прыцягнута да ўдзелу ў конкурсных камісіях на заключэнне дагавароў па тэхнічнаму абслугоўванню і  рамонту жыллёвага фонду і кантролю за выкананнем заключаных дагавароў.

Крок № 7: неабходна стварыць агульнанацыянальны саюз прыватных домаўладанняў.

Стварэнне агульнанацыянальнага жыллёвага саюза, які б аб’яднаў ў сабе розныя жыллёвыя прадпрыемствы, жыллёва-будаўнічыя спажывецкія кааператывы і таварыствы ўласнікаў або іх аб’яднанні, істотна палегчыла бы ўладам правядзенне рэфармавання сектару і зменшыла бы магчымую напружанасць у грамадстве.

Напрыклад, у Нямеччыне арганізаваныя ў 90-я гг. ХХ ст. жыллёвыя саюзы забяспечылі істотную падтрымку ў прававым і нарматыўна—метадычным забеспячэнні жыллёвых прадпрыемстваў.

Сяброўства ў гэтых саюзах павінна быць добраахвотным і заснаваным на ўнёсках, якія прадпрыемствы аплачваюць у залежнасці ад колькасці абслугоўваемых кватэр.

Сярод асноўных функцый жыллёвага саюза (ці саюзаў) могуць быць наступныя:

— лабіяванне інтарэсаў жыллёвых прадпрыемстваў у дзяржаўных органах;

— тлумачальная праца ў парламенце;

— удзел у падрыхтоўцы законаў, якія тычацца жыллёвай сферы;

— збор статыстычных звестак, якія тычацца пытанняў стану жылога фонду, насельніцтва, якое пражывае ў ім;

— вывучэнне меркаванняў кіраўнікоў жыллёвых прадпрыемстваў у пытаннях эксплуатацыі і ўтрымання розных катэгорый жылога фонду. Гэта неабходна з прычыны таго, што акрамя дзяржаўнага рэгулявання існуюць яшчэ і мясцовыя нарматыўна-прававыя акты, якія маюць лакальную спецыфіку;

— выданне інфармацыйных матэрыялаў, напр., брашур для уласнікаў кватэр, тэлеперадач, інфармацыі на інтэрнэт-парталах.

Сябрам саюза павінна аказвацца любая юрыдычная і тэхнічная дапамога.  Саюз таксама мог бы выдаваць спецыяльны часопіс для кіраўнікоў жыллёвых прадпрыемстваў, які б утрымліваў інфармацыю аб новых законах і нарматыўных дакументах, аб планаваных семінарах і тэхнічных выставах, пераліку вакансій кіраўнікоў прадпрыемстваў і іншых спецыяльнасцяў на розных прадпрыемствах жыллёва-камунальнай гаспадаркі ў Беларусі. Адной з задачай часопіса з’яўлялася бы ліквідацыя недахопа інфармаванасці уласнікаў кватэр аб неабходных (рэкамендуемых экспертамі пасля абследавання) аб’ёмах работ па санацыі жыллёвага фонду,  магчымасці фінансавання гэтых работ, іх эфектыўнасці ў бліжэйшай і аддаленай перспектыве.

Крок № 8: Для арганізацыі эфектыўнай эксплуатацыі аб’ектаў  жыллёва-камунальнай гаспадаркі неабходна ўдасканаліць сістэму падрыхтоўкі і перападрыхтоўкі кадраў для сферы жыллёва-камунальнай гаспадаркі, у тым ліку кіравання жыллёвым фондам.

Крок № 9: прыняццё комплексу мераў па змяншэнню спажывання энергіі жыллёвым фондам.

Важнае значэнне пры аптымізацыі рынку жыллёва-камунальных паслугаў займае энергетычная складовая. Неабходным з’яўляецца змяншэнне спажывання энергіі праз санацыю з дапамогай адмысловага фонду, які атрымлівае пазыкі і выдае іх пад невялікі адсотак.

Асаблівая ўвага павінна быць нададзена прымяненню новых тэхналогій энэргазберажэння, выкарыстання мясцовых відаў паліва з распрацоўкай тэхналогій іх нарыхтоўкі і транспарціроўкі. Мясцовым уладам неабходна паставіць пад кантроль і завяршыць працэс устаноўкі кватэрных лічыльнікаў вады і газу, а таксама забараніць выкарыстанне фінансавых сродкаў на ўстаноўку групавых лічыльнікаў вады, як стратнае і неэфектыўнае мерапрыемства.

Неабходным напрамкам па павелічэнню энергаэфектыўнасці сектару з’яўляецца распрацоўка праектаў па цеплазабяспячэнню жылых дамоў з магчымасцю пакватэрнага ўліку расходу цяпла. Пры будаўніцтве новага жылля неабходна перайсці на ўсталяванне сістэм пакватэрнага ўліку расходу цяпла у новапраектуемых дамах ужо з 2016 года.

Для зніжэння спажывання паліўна-энергетычных рэсурсаў неабходна правесці цеплавую мадэрнізацыю эксплуатуемага жыллёвага фонду, пабудаванага ў перыяд 1960-1990 гадоў. Гэта дазволіць знізіць удзельны расход цеплавой энергіі на ацяпленне ў панэльных дамах розных серый ў сярэднім на 30-40 працэнтаў. Па разліках, выдаткі на правядзенне цеплавой мадэрнізацыі жылых дамоў акупляюцца на працягу 3-5 гадоў, а з улікам сусветных коштаў на газ — за 1-2 гады.  Па разліках спецыялістаў Мінбудархітэктуры ў Беларусі выдаткі на рамонт старога дома складаюць каля 60 працэнтаў на будаўніцтва новага энергаэфектыўнага.

Крок № 10: неабходна прыняць меры па замарожванню тарыфаў на жыллёва-камунальныя паслугі для насельніцтва для забеспячэння устойлівасці і паслядоўнасці рэфармавання рынку жыллёва-камунальнай гаспадаркі.

Пры гэтым доля выдаткаў на жыллёва-камунальныя паслугі для насельніцтва не павінны пераўзыходзіць 25% ад сукупнага даходу сярэднястатыстычнай сям’і.

Сістэма фінансавання жыллёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь

У Рэспубліцы Беларусь бюджэтнае фінансаванне галіны жыллёва-камунальнай гаспадаркі па стане на 2013 год складала 2,5 працэнтаў валавога ўнутраннага прадукту. У кансалідаваным бюджэце краіны у 2013 годзе выдаткі на жыллёва-камунальную гаспадарку і жыллёвае будаўніцтва склалі каля 8,4 працэнтаў агульных выдаткаў. Пры гэтым асігнаванні на жыллёва-камунальную гаспадарку амаль цалкам выдаткоўваюцца з рэгіянальных і мясцовых бюджэтаў. Рэгуляванне тарыфаў на жыллёва-камунальныя паслугі, якія аказваюцца насельніцтву, адбываецца згодна з указам прэзідэнта і ажыццяўляецца Саветам Міністраў[15]. Варта зазначыць, што субсідыі сектару адцягваюць рэсурсы з іншых сектараў, памяншаючы патэнцыял іх развіцця і, тым самым, уяўляюць сабой груз для ўсёй эканомікі краіны.

Тарыфы на электраэнергію для прамысловых спажыўцоў у Беларусі ў апошнія гады былі аднымі з самых высокіх сярод краін СНД, знаходзячыся на адным узроўні з адпаведнымі тарыфамі ў шэрагу еўрапейскіх краін. Адной з асноўных прычын такіх высокіх тарыфаў для прамысловасці з’яўляецца палітыка перакрыжаванага субсідавання, то бок нізкія тарыфы для насельніцтва і прадпрыемстваў сельскай гаспадаркі магчымыя дзякуючы высокіх тарыфах для прамысловасці, а адносна нізкія тарыфы на ацяпленне — дзякуючы больш высокіх тарыфах на электраэнергію. Сярод іншых прычын — нізкая рэнтабельнасць энергетычных прадпрыемстваў і адсутнасць рэструктурызацыі і рэформаў у энергетычным сектары.

З улікам значнага ўплыву плацяжоў за жыллёва-камунальныя паслугі на ўзровень жыцця насельніцтва, тарыфы на іх зацвярджаюцца ніжэй за выдаткі арганізацый на аказанне паслуг. Крыніцы кампенсацыі выдаткаў жыллёва-камунальных арганізацый на аказанне паслуг і іх працэнтныя суадносіны, уключаючы плацяжы насельніцтва, штогод вызначаюцца ў адпаведнасці з разлікамі да бюджэту на чарговы фінансавы (бюджэтны) год. Страты арганізацый ад аказання насельніцтву жыллёва-камунальных паслуг пакрываюцца за кошт бюджэтных субсідый, сродкаў мэтавага збору на фiнансаванне расходаў па ўтрыманню i рамонту жыллёвага фонду, даходаў ад арэнды, за кошт перакрыжаванага субсідавання і іншых даходаў.

У мэтах рэалізацыі сацыяльных гарантый, дзяржава датуе пяць пазіцый, якія вызначаюць выдаткі ўласнікаў на паслугі ЖКГ, гэта:

1. Тэхнічнае абслугоўванне.
2. Утрыманне і рамонт ліфтаў.
3. Вываз смецця.
4. Утылізацыя смецця.
5. Прыродны газ і тэхнічнае абслугоўванне для аб’ектаў з сістэмай ацяплення і гарачага водазабеспячэння праз дахавую газавую кацельню.

Дзяржавай устаноўлены дакладныя тарыфы на гэтыя віды камунальных паслуг. Тым не менш, фактычныя выдаткі не пакрываюцца сродкамі, сабранымі з насельніцтва па ўстаноўленых тарыфах.

У адрозненне ад Беларусі жыллёвы сектар у рынкавых эканоміках краін Захаду характарызуецца тым, што ўласнікі жылля ў поўнай меры нясуць адказнасць за яго стан, а дзяржава ажыццяўляе падтрымку груп насельніцтва з невысокімі даходамі. Паслугі па абслугоўванні і кіраванні жыллёвым фондам прадастаўляюцца на конкурснай аснове і дзейнасць структур, якія валодаюць манапольным становішчам, рэгулюецца дзяржаўнымі органамі. Пры гэтым кіраванне гаспадарчым працэсам дзяржавай ажыццяўляецца праз фармаванне заканадаўчай базы, якая вызначае правы і абавязкі бакоў.

У Беларусі неабходнай умовай скарачэння дзяржаўнай падтрымкі сектару і павелічэння ўзроўню аплаты расходаў за жыллё насельніцтвам з’яўляецца стварэнне і забеспячэнне працы на прымальным узроўні сістэмы сацыяльнай абароны. У беларускіх умовах асабліва востра паўстае задача прадастаўлення дзяржаўнай дапамогі групам насельніцтва з невялікімі даходамі. Гэта патрабуе таго, каб мерапрыемствы па змяненні структуры сектара і павелічэнні ўзроўню аплаты насельніцтвам былі ўзаемазвязаны з вынікамі зменаў у сферы сістэмы жыллёвых субсідый.

Беларускім урадам прадугледжаны механізм дапамогі грамадзян для ліквідацыі адмоўных сацыяльных наступстваў падчас пераходу да рынкавых адносін у сферы жыллёва-камунальнай гаспадаркі. Згодна з указам Прэзідэнта ад 14 снежня 2007 года №638 “Аб некаторых мерах дзяржаўнай падтрымкі насельніцтва” ў Беларусі існуе парадак прадастаўлення безнаяўных жыллёвых субсідый для сем’яў, у якіх выдаткі на аплату жыллёва-камунальных паслуг перавышаюць пэўны ўзровень сукупнага даходу (звычайна 15-20 працэнтаў)[16]. У апошні час урад плануе ўдасканаліць гэты механізм ажыццяўлення дапамогі за кошт прадастаўлення прамых жыллёвых субсідый сем’ям для таго, каб павысіць якасць паслуг і празрыстасць фінансавання, а таксама пазбегнуць павелічэння выдаткаў на субсідаванне галіны.

Праблемы сістэмы датавання жыллёва-камунальнага сектару эканомікі краіны

Асноўным недахопам сістэмы датавання вытворча-гаспадарчай дзейнасці дзяржаўных жыллёва-камунальных арганізацый з’яўляецца тое, што яна не арыентуе іх на эфектыўную, высокапрадукцыйную працу.

Прадпрыемствы жыллёва-камунальнай гаспадаркі не атрымліваюць асноўных аб’ёмаў сваіх даходаў ад найбольш масавых спажыўцоў сваіх паслуг — грамадзян. Гэта азначае, што яны пазбаўленыя галоўнага стымулу павышэння якасці абслугоўвання насельніцтва пры адначасовым зніжэнні сабекошту гэтых паслуг. Адсутнічаюць перадумовы для утварэння і развіцця рынку жыллёва-камунальных паслуг, стварэння канкурэнцыі паміж прадпрыемствамі розных формаў уласнасці ў інтарэсах жыхароў.

Структура цэнаў на рынку жыллёва-камунальных паслугаў не павінна падвяргацца дзяржаўнаму ўплыву. Паэтапнае павелічэнне ступені кампенсацыі насельніцтвам затрат на ўтрыманне жыллёва-камунальнай гаспадаркі з’яўляецца адным з ключавых элементаў Канцэпцыі развіцця жыллёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь на перыяд да 2015 года.

Утылізацыя і вываз смецця з’яўляюцца ўзаемзвязанымі артыкуламі выдаткаў, на цэну якіх усталяваны дзяржаўны тарыф. Аднак пры разліку аплаты за гэтыя паслугі арганізацыя па вывазу смецця ўлічвае не норму вывазу на чалавека, згодна з устаноўленымі квотамі, а колькасць і перыядычнасць вывазу смеццевых кантэйнераў ад  аб’екта. Гэтыя ж звесткі ідуць і ў разлік кошту ўтылізацыі смецця. Таму рэальна збіраемыя сродкі па дзяржаўнаму тарыфу не перакрываюць фактычныя выдаткі. Дзяржава датуе гэтую розніцу у залежнасці ад канкрэтных умоў для кожнага аб’екта ад 10 працэнтаў да 40 працэнтаў рэальнага кошту гэтых паслуг.

Утрыманне ліфта прадугледжвае яго тэхнічнае абслугоўванне, бягучы і капітальны рамонт. Тэхнае абслугоўванне з’яўляецца велічынёй пастаяннай, аднак вызначыць бягучы і капітальны рамонт ліфта вельмі цяжка і ён залежыць ад інтэнсіўнасці эксплуатацыі ліфта, акуратнасці карыстальнікаў і іншых фактараў. Разлічыць гэтыя выдаткі наперад і тым больш ўкласціся пры аплаце паслуг у дзеючы тарыф вельмі праблематычна. Дзяржава датуе гэтыя выдаткі, часта ў 4 разы перавышаючы дзеючы тарыф.

Тэхнічнае абслугоўванне — комплекснае паняцце, у выдаткі на яго ўключаюцца выдаткі на аплату працы абслугоўваючага тэхнічнага персаналу, уборку тэрыторыі, бягучы рамонт, асвятленне і ацяпленне месцаў агульнага карыстання, санітарнае ўтрыманне месцаў агульнага карыстання, выдаткі на кіраванне сумеснай маёмасцю. Дзяржавай вызначаны тарыф на тэхнічнае абслугоўванне, аднак фактычныя выдаткі па прадастаўленні паслугі па тэхнічнаму абслугоўванню адрозніваюцца ў кожнага аб’екта. Яны залежаць ад складанасці аб’екта, колькасці кватэр, тыпу прылеглай тэрыторыі, даступнасці абслуговага персаналу і г.д. Вызначэнне сярэдняга тарыфу можа быць дапушчальным для структур ЖРЭА, ЖЭС і разліковага цэнтру.  Але ж для аб’ектаў сумеснага домаўладання, якія кіруюцца ўпаўнаважанымі асобамі, упраўляючымі кампаніямі ці таварыствамі ўласнікаў вызначаны ўрадам сярэдні тарыф немагчымы да ўжывання. Па словах чыноўнікаў насельніцтва аплачвае каля  28-30 працэнтаў рэальных выдаткаў на тэхнічнае абслугоўванне.

Такая ж як і з іншымі камунальнымі паслугамі склалася сітуацыя ў сферы датавання цеплаэнергіі для насельніцтва, большую частку аплаты якой выдаткоўваецца з бюджэтных сродкаў.

Тарыфы на электрычнасць і ацяпленне залежаць ад тыпу спажыўца (фізічная або юрыдычная асоба), аб’ёмаў спажывання (пры спажыванні звыш устаноўленых заканадаўствам аб’ёмаў, уводзяцца павышаючыя каэфіцыенты на аплату паслуг да поўнага пакрыцця эканамічна абгрунтаваных затрат на іх ажыццяўленне), выкарыстання будынка, часу і перыяду выкарыстання (дзень / ноч і ацяпляльны / не ацяпляльны сезон), рэгіёну і іншых фактараў.

Спажыўцы падзяляюцца на наступныя групы:

• прамысловыя спажыўцы з далучанай магутнасцю 750 кілавольт-ампер (кВА) або больш (двайны тарыф),
• прамысловыя спажыўцы з далучанай магутнасцю да 750 кВА (просты тарыф),
• транспарт,
• ня прамысловыя спажыўцы, у тым ліку бюджэтныя арганізацыі,
• бальніцы,
• насельніцтва і сельская гаспадарка

Табліца 6. Узровень кампенсацыі выдаткаў за кошт тарыфаў для насельніцтва.

З 1998 года насельніцтва ажыццяўляе адлічэнні на капітальны рамонт (зараз у памеры 100% да тарыфу на тэхабслугоўванне). Дзеючая сістэма адлічэнняў на капітальны рамонт ад сабекошту тэхнічнага абслугоўвання насельніцтва эканамічна не абгрунтавана і ўвязана з квадратнымі метрамі агульнай плошчы на аднаго чалавека.

Гэта адбываецца таму, што жыллёва-эксплуатацыйныя арганізацыі ў большасці выпадкаў сумяшчаюць у адной асобе функцыі ўласніка жыллёвага фонду, заказчыка і падрадчыка работ, якія забяспечваюць яго правядзенне. Перавод ЖЭСаў на аўтаномнае існаванне не вырашыў гэтай праблемы, таму што адбыўся толькі фармальны падзел функцый заказчыка і падрадчыка. Манапольнае становішча жыллёвых арганізацый на рынку камунальных паслуг стымулюе не зніжэнне іх сабекошту, а «засваенне» датацый і завышэнне тарыфаў. Самае галоўнае для змянення гэтай сістэмы з’яўляецца пераадоленне дзяржаўнай манаполіі, стварэнне ў камунальнай сферы ўмовы для канкурэнтных, рэальных дамоўных адносін.

Варта адзначыць, што ўласнікі і наймальнікі кватэр пазбаўленыя магчымасці (праз аплату) уплываць на своечасовасць правядзення і аб’ёмы работ, неабходных для падтрымання іх жылля ў прыдатным для эксплуатацыі стане, а таксама на якасць камунальных паслуг.

Варта адзначыць, што субсідыі носяць рэгрэсіўны характар. Гэта значыць, што непрапарцыйна вялікую выгаду ад іх атрымліваюць больш заможныя хатнія гаспадаркі.

Пры гэтым, што на трэцім этапе рэалізацыі дзяржаўнай Канцэпцыі развіцця ЖКГ, які ахоплівае перыяд з 2011 па 2015 год, планавалася завяршыць пераход на поўную аплату насельніцтвам выдаткаў на ўтрыманне і рамонт жыллёвых памяшканняў. Сярод прыярытэтных накірункаў рэфармавання і развіцця жыллёвай гаспадаркі краіны на 2006-2010 гады згодна з Праграмай з’яўлялася павышэнне узроўню пакрыцця тарыфамі страт на прадастаўленне паслуг для насельніцтва шляхам збліжэння тарыфаў з сабекоштам па рэгулюемых паслугах згодна з дынамікай росту прыбыткаў насельніцтва, а таксама павелічэнне долі паслуг, аказваемых на дагаварной платнай аснове.

Аднак нягледзячы на пастаянныя павышэнні тарыфаў паводле афіцыйных планаў узровень пакрыцця насельніцтвам выдаткаў на жыллёва-камунальныя паслугі па выніках 2015 года павінен скласці ўсяго толькі каля 25%. З вялікай верагоднасцю можна сказаць, што ў 2015 выбарчым годзе дзяржава не будзе значна павялічваць тарыфы для насельніцтва, як гэта закладзена ў Канцэпцыі.

Пры гэтым за некаторыя паслугі грамадзяне ўжо плацяць поўны кошт – як напрыклад, вываз і ўтылізацыя смецця, якія грамадзяне аплочваюць па сабекошту.

Варта зазначыць, што яшчэ больш ускладнілася сітуацыя з цэнамі на жыллёва-камунальныя паслугі з прыняццём у 2013 годзе ўказа прэзідэнта, якім было абмежавана самастойнае цэнаўтварэнне для прыватных ЖЭСаў і пашырана дзяржаўнае рэгуляванне.

Пры гэтым, што па выніках праверкі Камітэта дзяржаўнага кантролю ў 2013 годзе па пытаннях выканання рэжыму эканоміі і ашчаднасці ў арганізацыях жыллёва-камунальнай гаспадаркі, а таксама абгрунтаванасці фарміравання цэн на паслугі жыллёва-камунальнай гаспадаркі для насельніцтва, выяўлены шэраг парушэнняў, якія  з’яўляюцца характэрнымі для жыллёва-камунальнага сектару эканомікі.[17]

Бюджэтнае фінансаванне арганізацый жыллёва-камунальных гаспадаркі ў многіх выпадках ажыццяўляецца без уліку нарматываў. Пры гэтым узнікаючыя парывы ​​ў аб’ёмах даходаў і выдаткаў пакрываюцца за кошт сродкаў мясцовых бюджэтаў. У выніку ў 2012 годзе ў параўнанні з папярэднім годам доля кампенсацыі выдаткаў на аказанне жыллёва-камунальных паслуг за кошт бюджэтных субсідый ўзрасла на 6,8%.

Разам з аб’ектыўнымі фактарамі (павышэнне коштаў на энергарэсурсы, рост амартызацыйных адлічэнняў, павелічэнне расходаў па аплаце працы, падатковых плацяжах і інш.) росту сабекошту жыллёва-камунальных паслуг спрыялі суб’ектыўныя прычыны:

• невыкананне ўстаноўленага парадку аднясення выдаткаў на сабекошт,
• нерацыянальнае выкарыстанне рэсурсаў,
• перавышэнне ўстаноўленых нормаў іх расходавання і г.д.

У сваю чаргу парушэнні парадку фармавання сабекошту цягнуць неабгрунтаваныя выплаты з бюджэту субсідый на пакрыццё часткі панесеных выдаткаў.

Па выніках праверкі 46 арганізацый жыллёва-камунальнай гаспадаркі (​​каля 8% ад іх агульнай колькасці) Камітэтам дзяржаўнага кантролю выяўлена неабгрунтаванае завышэнне сабекошту жыллёва-камунальных паслуг. Пакрыццё сабекошту гэтых паслуг павінен быў быць забяспечаны за кошт прыбытку арганізацыі, а па факце кампенсававаўся за кошт бюджэтнага фінансавання.

Да росту выдаткаў таксама прыводзіць эксплуатацыя абсталявання, магутнасць якога не адпавядае далучанай нагрузцы. У мясцовых гаспадарках частымі з’яўляюцца звышнарматыўныя страты вады і цеплавой энергіі. Пагаршаюць фінансавы стан арганізацый ЖКГ істотныя выдаткі невытворчага характару, а таксама несвоечасовасць плацяжоў за прадастаўленныя жыллёва-камунальныя паслугі.

Такім чынам, для ўдасканалення сістэмы фармавання тарыфаў на жыллёва-камунальныя паслугі неабходна:

— забяспечыць паступовы пераход да поўнага пакрыцця насельніцтвам нарматыўна абгрунтаваных выдаткаў прадпрыемстваў з мэтай зніжэння велічыні бюджэтных асігнаванняў на пакрыццё страт жыллёва-камунальных прадпрыемстваў;

— вызначыць дыферэнцыяваныя тарыфы па якасным характарыстыкам і умовам спажывання паслуг.

Прапановы па удаскананаленню фінансавага забеспячэння жыллёва-камунальнага сектару эканомікі

У сярэднетэрміновы перыяд, пры ўмовах захавання цэнтралізавана ўсталяваных тарыфаў, прапануюцца наступныя змены падыходаў у дзяржаўным датаванні і фармаванні тарыфаў.

Крок № 1:  паступова / паэтапна павялічваць узровень кампенсацыі выдаткаў на абслугоўванне жыллёвага фонду насельніцтвам з удасканаленнем сістэмы адраснай падтрымкі малазабяспечаных сем’яў.

Павышэнне ўзроўню кампенсацыі выдаткаў на ЖКГ насельніцтвам варта ажыццяўляць так, каб падзяліць выдаткі па сферах іх утварэння і паступова павялічваць аплату насельніцтвам, усталёўваючы чарговасць уключэння ў аплату па крытэры ступені магчымага ўплыву на жыхароў пастаўшчыка рэсурсаў або паслуг. Першым на поўную аплату можна перавесці тэхнічнае абслугоўванне жыллёвага фонду, паколькі яно з’яўляецца падсектарам, дзе патэнцыял развіцця канкурэнтных адносін і кантролю за якасцю паслуг найбольш вялікія. Затым — аплату за ваду і каналізацыю, з прычыны таго, што іх доля ў выдатках невялікая. Тыя субсідыі, што засталіся, сканцэнтраваць у выдатках на гарачую ваду і ацяпленне, а далейшае пакрыццё выдаткаў праводзіць паступова ў залежнасці ад вынікаў перабудовы галіны.

Павышэнне тарыфаў да ўзроўню поўнага пакрыцця выдаткаў забяспечыць, па ацэнцы эксператаў Сусветнага банка, эканомію сродкаў за кошт скарачэння фіскальных і квазіфіскальных выдаткаў, якія ў агульнай суме складуць каля 2,5% валавага ўнутранага прадукту краіны. Зэканомленыя сродкі можна скіраваць на  прадастаўленне адраснай сацыяльнай дапамогі для змякчэння сацыяльных наступстваў росту тарыфаў для малазабяспечаных і ўразлівых сем’яў, інвестыцыі ў павышэнне энергаэфектыўнасці або забеспячэнне зніжэння тарыфаў на камунальныя паслугі для прамысловых спажыўцоў.

Крок № 2: па ўсіх пазіцыях, за выключэннем тэхнічнага абслугоўвання — датаваць не канкрэтнае домаўладанне, а арганізацыі, якія прадстаўляюць камунальныя паслугі такім аб’ектам.

Кантроль за выдаткаваннем сродкаў прасцей кантраляваць у рамках адной буйной камунальнай арганізацыі, чым у дачыненні да кожнага асобна ўзятага аб’екта сумеснага домаўладання. Гэты падыход выключае часовыя затрымкі ад моманту звароту сумеснага домаўладання за датацыямі да моманту іх фактычнага атрымання.

На практыцы гэты падыход прадугледжвае наступнае. Пры выстаўленні рахункаў для аплаты камунальных паслуг для сумеснага домаўладання арганізацыі (часцяком з пераважнай дзяржаўнай формай уласнасці) будуць кіравацца дзеючымі тарыфамі, а розніцу паміж сабранымі па тарыфе сродкамі і фактычнымі выдаткамі прад’яўляць да кампенсацыі з бюджэту.

Падыход да датавання тэхнічнага абслугоўвання павінен быць комплексным і запатрабуе зменаў у заканадаўчай базе, якія ўключаюць:

— змяніць жорсткае выкарыстанне адзінага, цэнтралізавана устаноўленага тарыфу;

— дыферынцыяваць аб’екты з вызначэннем асаблівасцяў пэўнага аб’екта сумеснага домаўладання, то бок тэхнічага стану і спажывецкіх якасцяў. Дыферэнцыяцыя аб’ектаў па тыпу дазволіць вызначыць норму датацыі, а магчымасць прымянення тарыфу са свабоднай верхняй планкай дасць магчымасць уласнікам атрымаць паслугі больш высокай якасці паслугі пры іх згодзе на аплату.

Плату кампенсацыі за капітальны рамонт варта разлічваць за адзін квадратны метр зыходзячы з выдаткаў, неабходных на аднаўленне жылога дома па тыпах жылля і з улікам зносу і тэрмінаў іх спагнання. У сістэме фінансавання капітальнага рамонта жылых дамоў неабходным з’яўляецца ўвядзенне асобнага ўліку паступіўшых фінансавых сродкаў па кожным доме з залічэннем іх на рахунак з пачатку ўвядзення дадзеных плацяжоў.

Два этапы правядзення рэфармавання галіны жыллёва-камунальнай гаспадаркі Беларусі

Рэфармаванне фінансавага складніка жыллёва-камунальнага сектара варта праводзіць паступова, што прадугледжвае рэалізацыю адпаведных мерапрыемстваў у два этапы.

Этап № 1: прадугледжвае рэалізацыю мер, накіраваных на павышэнне эфектыўнасці выкарыстання выдаткаў на ўтрыманне жыллёва-камунальнай гаспадаркі.

У ліку такіх мер, у прыватнасці, уключаецца фармаванне сістэмы ўліку спажывання камунальных паслуг, фарміраванне канкурэнтнага асяроддзя і новай, больш дасканалай і эканамічнай, сістэмы абслугоўвання жыллёва-камунальнай гаспадаркі.

Этап № 2: у гэты перыяд рэформы мяркуецца ажыццяўленне шэрагу мер, якія забяспечваюць паступовы пераход жыллёва-камунальнай гаспадаркі на поўнае самафінансаванне.

Гэта патрабуе пераходу ад частковага бюджэтнага перакрыжаванага фінансавання з аказаннем паслуг насельніцтву да аплаты іх у поўным аб’ёме пры ўмове забеспячэння сацыяльнай абароны малазабяспечаных грамадзян, эканамічнага стымулявання паляпшэння якасці абслугоўвання.

Падчас гэтага этапа асабліва важнае значэнне набывае сацыяльная абарона малазабяспечаных слаёў насельніцтва, у прыватнасці, прадастаўленне грамадзянам безнаяўных жыллёвых субсідый. Для забеспячэння сацыяльнай падтрымкі малазабяспечаных грамадзян праз фонды заработнай платы, сацыяльныя фонды размеркаваць бюджэтныя сродкі, што накіроўваюцца прадпрыемствам жыллёва-камунальнай гаспадаркі, сярод насельніцтва, што дасць магчымасць падняць ўзровень кампенсацыі насельніцтвам страт за аказаныя жыллёва-камунальныя паслугі да 100 працэнтаў.

Адначасова рост выдаткаў хатніх гаспадарак павінен стаць стымулам для паляпшэння кантролю над выдаткамі сродкаў арганізацый жыллёва-камунальнай гаспадаркі. З аднаго боку, яны павінны садзейнічаць больш эканамічнаму выкарыстанню рэсурсаў хатнімі гаспадаркамі і павысіць зацікаўленасць жыхароў ва ўсталяванні лічыльнікаў і эканоміі, каб аплата ажыццяўлялася з разліку рэальна спажытай колькасці рэсурсаў, а не па стандартызаваным нормам, як гэта часта адбываецца. А з другога — паглыбленню пераўтварэнняў у сферы ўтварэння сумесных домаўладанняў і пераводу дамоў у іх кіраванне.

[1] Крыніца: О Концепции развития жилищно-коммунального хозяйства Республики Беларусь на период до 2015 года. Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 14 июля 2003 г. №943 с изменениями и дополнениями (Национальный реестр правовых  актов Республики Беларусь, 2008 г., № 188, 5/28107)

[2] Крыніца: О Программе развития жилищно- коммунального хозяйства Республики Беларусь до 2015. Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 8 февраля 2013 г. № 97  (Национальный  реестр  правовых  актов Республики Беларусь, 2013г., № 119, 5/36891)

[3] Крыніца: http://naviny.by/rubrics/economic/2014/8/26/ic_articles_113_186407/

[4] Крыніца: http://www.minfin.gov.by/upload/jurnal/2013/2013_11_6-11.pdf

[5] Крыніца: http://www.minfin.gov.by/upload/jurnal/2014/2014_1_8-14.pdf

[6] Крыніца: («Беларусь: Выбар шляху» пад рэд. П. Данейка, І. Пеліпась, Е. Ракавай, «Сітуацыя Ў ЖКГ Беларусі, прапановы па развіццю І рэфармаванню ЖКГ », Г. Коустусев, BIPART)

[7] Крыніца: О Программе развития жилищно- коммунального хозяйства Республики Беларусь на 2006 — 2010 годы.  Постановление СОВЕТА МИНИСТРОВ РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ 7 июня 2006 г. № 720 с изменениями и дополнениями (Национальный  реестр  правовых  актов Республики Беларусь, 2007 г., № 119, 5/25169)

[8] Крыніца: http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/otrasli-statistiki/naselenie/zhilischnye-usloviya/godovye-dannye_4/zhilischnyi-fond-respubliki-belarus/

[9] Национальный правовой Интернет-портал Республики Беларусь // Постановление Совета Министров Республики Беларусь  5 апреля 2013 г. № 267  “О Концепции государственной жилищной

политики Республики Беларусь до 2016 года”

[10] Национальный правовой Интернет-портал Республики Беларусь // Кодекс Республики Беларусь о земле.

[11] Обзор текущей ситуации в области энергоэффективности в жилищном строительстве  в Республике Беларусь / http://www.ecoproject.by/sites/default/files/arcee_countrydossier_by.pdf.

[12] Департамент по энергоэффективности // Директива Президента Республики Беларусь от 14 июня 2007 г. № 3 «Экономия и бережливость – главные факторы экономической безопасности государства»

[13] Крыніца: О некоторых вопросах деятельности товариществ собственников и организаций застройщиков. Указ Президента Республики Беларусь от 14 октября 2010 г. № 538 Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь, 2010 г., № 249, 1/12032; 2011 г., № 113, 1/12967

[14] Крыніца: О внесении изменений в Указ Президента Республики Беларусь от 14 октября 2010 г. № 538. Указ Президента Республики Беларусь 9 октября 2013 г. № 461

[15] Крыніца: Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 19 мая 1999 г. № 285 «Аб некаторых мерах па стабілізацыі цэн (тарыфаў) у Рэспубліцы Беларусь» (Нацыянальны рэестр прававых актаў Рэспублікі Беларусь, 1999 г., № 40, 1/371)

[16] Крыніца: О некоторых мерах государственной поддержки населения. 18.12.2007. Указ Президента Республики Беларусь № 638.

[17] Крыніца: http://www.kgk.gov.by/ru/kommentarii/komitet-goskontrolja-podvel-itogi-proverki-po-voprosam-sobljudenija-rezhima-ekonomii-i-berezhlivosti-v-organizatsijax-zhilischno-kommunalnogo-xozjajstva-a-takzhe-obosnovannosti-formirovanija-tsen-na-uslugi-zhilischno-kommunalnogo-xozjajstva-okazyvaemye-naseleniju_i_9196.html

Эксперт: Кухлей Зміцер, 2015 г.